W poniedziałek, 22 kwietnia 2024, Sztokholmski Międzynarodowy Instytut Badań nad Pokojem (SIRPI) opublikował raport pt. Trends in World Military Expenditure, 2023 dotyczący światowych wydatków obronnych w 2023. Osiągnęły one poziom 2443 mld USD (9,885 bln zł) w porównaniu do 2240 mld USD w 2022 (wzrost o 6,8% – najwyższy skokowy wzrost od 2009) oraz do 2113 mld USD w 2021, gdy pierwszy raz w historii przekroczyły poziom 2 bilionów USD.
Zdjęcie poglądowe: 43. Brygada Artylerii wojsk lądowych Ukrainy
W przeliczeniu na PKB, odnotowano wzrost wydatków o 2,3%, a w odniesieniu do budżetów państw o 0,4% do 6,9%. W przeliczeniu na jednego mieszkańca Ziemi, wydatki te są najwyższe od 1990 i wyniosły średnio 306 USD.
Wzrost światowych wydatków obronnych w 2023 można wiązać przede wszystkim z ciągle trwającą wojną rosyjsko-ukraińską oraz eskalacją napięć geopolitycznych w Azji i Oceanii oraz na Bliskim Wschodzie. Wydatki na wojsko wzrosły we wszystkich pięciu regionach geograficznych, przy czym największy wzrost wydatków odnotowano w Europie, Azji i Oceanii oraz na Bliskim Wschodzie. Na czele wydatków uplasowały się USA, Chiny i Rosja.
Wzrost wydatków wojskowych we wszystkich regionach
Wydatki na zbrojenia na świecie wzrosły dziewiąty rok z rzędu, osiągając najwyższy w historii poziom. Po raz pierwszy od 2009 wydatki te wzrosły we wszystkich pięciu regionach geograficznych, które są definiowane w raportach SIPRI.
Bezprecedensowy wzrost wydatków obronnych jest bezpośrednią reakcją na globalny brak pokoju i degradację środowiska bezpieczeństwa – powiedziała Nan Tian, starszy badacz w programie wydatków wojskowych i produkcji broni SIPRI. Państwa priorytetowo traktują siłę militarną, ale ryzykują spiralą akcji i reakcji w coraz bardziej niestabilnym krajobrazie geopolitycznym i bezpieczeństwa.
Pomoc wojskowa dla Ukrainy zmniejsza różnicę w porównaniu z Rosją
Wydatki obronne Rosji wzrosły o 24%, do szacunkowej kwoty 109 mld USD w 2023, co oznacza wzrost o 57% od 2014, kiedy zaanektowała Krym. W 2023 wydatki te w Rosji stanowiły 16% ogółu wydatków budżetowych, a obciążenie PKB wyniosło 5,9% (Spada rosyjski eksport uzbrojenia).
Ukraina była ósmym pod względem wydatków państwem w 2023 r., po wzroście wydatków o 51%, do 64,8 mld USD. Spowodowało to obciążenie PKB w wysokości 37% i stanowiło 58% całkowitych wydatków budżetowych.
Wydatki obronne Ukrainy w 2023 stanowiły 59% wydatków Rosji. Jednak w ciągu roku Ukraina otrzymała także co najmniej 35 mld USD pomocy wojskowej, w tym 25,4 mld USD od USA. Łącznie pomoc ta i własne wydatki budżetowe Ukrainy stanowiły ok. 91% wydatków rosyjskich (Izba Reprezentantów przegłosowała pomoc wojskową Ukrainie, Izraelowi i Tajwanowi).
Stany Zjednoczone wydają najwięcej w NATO, ale europejscy członkowie zwiększają swój udział
W ubiegłym roku 31 członków NATO wydało na obronę 1341 mld USD, co stanowi 55% światowych wydatków wojskowych. Wydatki w USA wzrosły o 2,3%, osiągając poziom 916 mld USD, co stanowi 68% całkowitych wydatków obronnych w całym NATO. W 2023 większość europejskich członków NATO zwiększyła swoje wydatki na siły zbrojne. Ich łączny udział w całości Sojuszu wyniósł 28% i był najwyższy od dekady. Pozostałe 4% to Kanada i Turcja.
Dla europejskich państw NATO ostatnie dwa lata wojny na Ukrainie zasadniczo zmieniły perspektywy środowiska bezpieczeństwa – powiedział Lorenzo Scarazzato, badacz w programie wydatków wojskowych i produkcji uzbrojenia w SIPRI. Ta zmiana w postrzeganiu zagrożeń znajduje odzwierciedlenie w rosnącej części PKB przeznaczanej na wydatki obronne, przy czym natowski cel wynoszący 2 procent jest coraz częściej postrzegany jako punkt odniesienia, a nie próg do osiągnięcia.
Dziesięć lat po tym, jak członkowie NATO formalnie zobowiązali się do osiągnięcia celu, jakim jest wydatkowanie 2% PKB na wojsko, 11 z 31 członków NATO osiągnęło lub przekroczyło ten poziom w 2023 – najwięcej od czasu podjęcia zobowiązania. Inny cel – przeznaczenie co najmniej 20% wydatków obronnych na zakup uzbrojenia i wyposażenia – osiągnęło w ubiegłym roku 28 członków, w porównaniu z 7 w 2014 (SIPRI: Europejskie państwa NATO zbroją się).
Rosnące zbrojenia Chin napędzają zwiększanie wydatkowania przez sąsiadów
Chiny, drugie co do wielkości wydatków obronnych państwo w raporcie SIPRI, przeznaczyły na swoje wojsko szacunkowo 296 mld USD, co oznacza wzrost o 6,0% w porównaniu z 2022. Był to 29. z rzędu wzrost wydatków obronnych Chin rok do roku. Na Państwo Środka przypadała połowa całkowitych zbrojeń w regionie Azji i Oceanii. Kilku sąsiadów Chin powiązało wzrost własnych wydatków ze zbrojeniami mocarstwa.
Japonia przeznaczyła na wojsko 50,2 mld USD, czyli o 11% więcej niż w 2022. Wydatki Tajwanu również wzrosły – o 11%, osiągając poziom 16,6 mld USD.
Chiny przeznaczają większość swojego rosnącego budżetu wojskowego na zwiększenie gotowości bojowej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej – powiedział Xiao Liang, badacz w programie wydatków wojskowych i produkcji uzbrojenia w SIPRI. Skłoniło to rządy Japonii, Tajwanu i innych krajów do znacznego zwiększenia swoich zdolności wojskowych, a tendencja ta będzie jeszcze bardziej przyspieszać w nadchodzących latach.
Grafika: SIPRI
Wojna i napięcia na Bliskim Wschodzie powodują największy wzrost wydatków w ostatniej dekadzie
Szacunkowe wydatki wojskowe na Bliskim Wschodzie wzrosły w ubiegłym roku o 9,0% do 200 mld USD. Była to najwyższa roczna stopa wzrostu w regionie odnotowana w ostatniej dekadzie.
Wydatki obronne Izraela – drugie co do wielkości po Arabii Saudyjskiej – wzrosły o 24%, osiągając 27,5 mld USD. Wzrost wydatków wynikał głównie z izraelskiej ofensywy na dużą skalę w Strefie Gazie w odpowiedzi na atak Hamasu na południowy Izrael w październiku 2023.
Duży wzrost wydatków wojskowych na Bliskim Wschodzie w 2023 odzwierciedlał szybko zmieniającą się sytuację w regionie – od ocieplenia stosunków dyplomatycznych między Izraelem a kilkoma krajami arabskimi w ostatnich latach po wybuch poważnej wojny w Gazie i obawy przed konfliktem regionalnym – powiedział Diego Lopes da Silva, starszy badacz w programie wydatków wojskowych i produkcji uzbrojenia w SIPRI.
Użycie wojsk przeciwko przestępczości zorganizowanej napędzają zbrojenia w Ameryce Środkowej i na Karaibach
Wydatki na cele wojskowe w Ameryce Środkowej i na Karaibach w 2023 były o 54% wyższe niż w 2014. Rosnący poziom przestępczości doprowadził do zwiększonego użycia sił zbrojnych przeciwko gangom w kilku krajach subregionu.
Wydatki Republiki Dominikany wzrosły w 2023 o 14% w odpowiedzi na nasilającą się przemoc ze strony gangów w sąsiednim Haiti. Wydatki te gwałtownie wzrosły od 2021, kiedy zabójstwo prezydenta Haiti Jovenela Moïse’a pogrążyło kraj w kryzysie.
W Meksyku wydatki wojskowe w 2023 osiągnęły 11,8 mld USD, co oznacza wzrost o 55% w porównaniu z 2014 (ale spadek o 1,5% w stosunku do 2022). W szczególności udział środków dla Gwardii Narodowej (Guardia Nacional) – wykorzystywanej do walki z kartelami narkotykowymi – wzrosły z 0,7% całkowitych wydatków obronnych Meksyku w 2019, kiedy utworzono tę formację, do 11% w 2023.
Wykorzystanie wojska do tłumienia gangów stanowi od lat rosnącą tendencję w regionie, ponieważ rządy albo nie są w stanie rozwiązać problemu za pomocą konwencjonalnych środków, albo wolą natychmiastowe – często bardziej brutalne – reakcje – powiedział Diego Lopes da Silva, starszy pracownik naukowy w programie wydatków wojskowych i produkcji uzbrojenia w SIPRI.
Inne znaczące zmiany
- W 2023 Indie były czwartym co do wielkości państwem pod względem wydatków na wojsko i wynosiły one 83,6 mld USD – były o 4,2% wyższe niż w 2022.
- Największy procentowy wzrost wydatków na cele wojskowe spośród wszystkich krajów w 2023 odnotowano w Demokratycznej Republice Konga (+105%), gdzie utrzymuje się przedłużający się konflikt między rządem a grupami zbrojnymi. Sudan Południowy odnotował drugi co do wielkości procentowy wzrost (+7%) w obliczu wewnętrznego konfliktu i skutków wojny domowej w Sudanie.
- Wydatki obronne Polski, zajmującej 14. miejsce na świecie, wyniosły 31,6 mld USD po wzroście o 75% w latach 2022–2023, co stanowi zdecydowanie największy roczny wzrost spośród wszystkich krajów europejskich (SIPRI: Rekordowe zbrojenia w Polsce).
- W 2023 wydatki Brazylii na cele wojskowe wzrosły o 3,1%, do 22,9 mld USD. Członkowie Kongresu Brazylii złożyli w 2023 w Senacie nowelizację Konstytucji, która ma na celu zwiększenie obciążenia militarnego Brazylii do minimum 2% PKB rocznie (z 1,1% w 2023), wzorem państw NATO.
- Wydatki Algierii na wojsko wzrosły o 7%, osiągając 18,3 mld USD. Był to najwyższy poziom wydatków, jaki kiedykolwiek odnotowała Algieria, a w dużej mierze wynikał z gwałtownego wzrostu dochodów z eksportu gazu do krajów Europy w związku z odejściem ich od dostaw z Rosji.
- Iran zajmował 4. miejsce na Bliskim Wschodzie z kwotą wydatków obronnych wynoszącą 10,3 mld USD. Według dostępnych danych udział wydatków wojskowych przeznaczonych dla Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej (IRCG) wzrósł z 27% do 37% w latach 2019–2023.
Komentarze
Nikt jeszcze nie skomentował tego artykułu.