W poniedziałek, 10 marca 2025, Sztokholmski Międzynarodowy Instytut Badań nad Pokojem (SIPRI, Stockholm International Peace Research Institute) opublikował raport pt. Trends in International Arms Transfers, 2024 dotyczący światowego importu uzbrojenia w roku ubiegłym i w latach poprzednich. Stwierdzono w nim, że Ukraina stała się największym na świecie importerem uzbrojenia w okresie 2020–2024, a jej import wzrósł prawie 100-krotnie w porównaniu z okresem 2015–2019.
Zdjęcie: Sztab generalny sił zbrojnych Ukrainy
Oprócz tego import uzbrojenia w państwach europejskich wzrósł ogółem o 155% w tych samych okresach, ponieważ państwa te odpowiedziały na pełnoskalową inwazję Rosji na Ukrainę i niepewność co do przyszłości amerykańskiej polityki zagranicznej. Stany Zjednoczone dodatkowo zwiększyły swój udział w globalnym eksporcie broni do 43%, podczas gdy eksport Rosji spadł o 64%.
Całkowita wielkość importu uzbrojenia pozostała mniej więcej na tym samym poziomie co w latach 2015–2019 i 2010–2014 (ale była o 18% wyższa niż w latach 2005–2009), ponieważ wzrost importu w Europie i obu Amerykach został zniwelowany przez spadki w innych regionach. Dziesięciu największych eksporterów uzbrojenia w latach 2020–2024 było takich samych jak w latach 2015–2019, ale Rosja (odpowiadająca za 7,8% światowego eksportu) spadła na trzecie miejsce za Francją (9,6%), podczas gdy Włochy (4,8%) awansowały z 10. na 6. miejsce.
Co najmniej 35 państw wysłało uzbrojenie do Ukrainy po pełnoskalowej inwazji Rosji w 2022, a w przygotowaniu są dalsze znaczące dostawy. Dzięki temu Ukraina stała się beneficjentem 8,8% globalnego importu uzbrojenia w latach 2020–2024. Większość uzbrojenia dostarczanego Ukrainie pochodziło ze Stanów Zjednoczonych (45%), następnie z Niemiec (12%) i Polski (11%). Ukraina była jedynym państwem europejskim wśród 10 największych importerów w latach 2020–2024, chociaż wiele innych państw europejskich znacznie zwiększyło swój import w tym okresie.
Nowe dane dotyczące transferów uzbrojenia wyraźnie odzwierciedlają remilitaryzację, jaka ma miejsce wśród państw w Europie w odpowiedzi na zagrożenie ze strony Rosji — powiedział Mathew George, dyrektor w programie monitorowania transferów uzbrojenia w SIPRI. Jednak niektórzy główni importerzy uzbrojenia, w tym Arabia Saudyjska, Indie i Chiny, odnotowali duże spadki wolumenów importu z różnych powodów, pomimo postrzegania dużego zagrożenia w ich regionach.
Europejscy członkowie NATO zwiększają zależność od uzbrojenia amerykańskiego
Import broni przez europejskich członków NATO wzrósł ponad dwukrotnie między 2015–19 a 2020–2024 (+105%). USA dostarczyły 64%. spośród tego uzbrojenia i było znacznie większy udział niż w 2015–2019 (52%). Pozostałymi głównymi dostawcami były Francja i Korea Południowa (po 6,5%), Niemcy (4,7%) i Izrael (3,9%).
W obliczu coraz bardziej agresywnej polityki Rosji i napięć w stosunkach transatlantyckich podczas pierwszej prezydentury Trumpa, europejskie państwa NATO podjęły kroki w celu zmniejszenia zależności od importu uzbrojenia i wzmocnienia europejskiego przemysłu zbrojeniowego — powiedział Pieter Wezeman, starszy badacz w programie monitorowania transferów uzbrojenia w SIPRI. Jednak transatlantyckie stosunki w zakresie dostaw uzbrojenia mają głębokie korzenie. Import z USA wzrósł, a europejskie państwa NATO dysponują prawie 500 samolotami bojowymi i wiele innych rodzajami uzbrojenia, które wciąż są zamawiane w USA.
USA dalej zwiększają swój udział w eksporcie uzbrojenia, podczas gdy eksport rosyjski spada
Eksport uzbrojenia przez USA wzrósł o 21% w pomiędzy 2015–2019 a 2020–2024, a ich udział w światowym eksporcie broni wzrósł z 35% do 43%. USA dostarczyły znaczną ilość uzbrojenia do 107 państw w latach 2020–2024.
Po raz pierwszy od dwóch dekad największy odsetek eksportu amerykańskiego uzbrojenia w latach 2020–2024 trafił do Europy (35%), a nie na Bliski Wschód (33%). Niemniej jednak największym pojedynczym odbiorcą z USA była Arabia Saudyjska (12%).
Stany Zjednoczone znajdują się w wyjątkowej pozycji, jeśli chodzi o eksport uzbrojenia. Ich udział w światowym eksporcie, wynoszący 43%, jest ponad czterokrotnie większy niż udział kolejnego co do wielkości eksportera, Francji — powiedział Mathew George. Stany Zjednoczone nadal są dostawcą pierwszego wyboru zaawansowanych zdolności uderzeniowych dalekiego zasięgu, takich jak samoloty bojowe.
W przeciwieństwie do USA eksport broni z Rosji spadł gwałtownie (–64%) między 2015–2019 a 2020–2024. Spadek rozpoczął się jeszcze przed pełnoskalową inwazją Rosji na Ukrainę w lutym 2022: gdyż w 2020 i 2021 wolumen eksportu był znacznie mniejszy niż w dowolnym roku w poprzednich dwóch dekadach (Spada rosyjski eksport uzbrojenia).
Wojna z Ukrainą jeszcze bardziej przyspieszyła spadek eksportu uzbrojenia z Rosji, ponieważ na polu walki potrzeba więcej uzbrojenia, sankcje handlowe utrudniają Rosji produkcję i sprzedaż broni, a USA i ich sojusznicy wywierają presję na państwa, aby nie kupowały rosyjskiej broni — powiedział Pieter Wezeman. Dwie najważniejsze relacje handlowe Rosji w zakresie handlu bronią osłabły już przed 2022, ponieważ Indie coraz bardziej faworyzują innych dostawców, a Chiny pozyskują więcej broni ze swojego własnego, rozwijającego się przemysłu zbrojeniowego.
Rosja dostarczyła znaczną ilość uzbrojenia do 33 państw w latach 2020–2024. Dwie trzecie rosyjskiego eksportu broni trafiło do trzech państw: Indii (38%), Chin (17%) i Kazachstanu (11%).
Francja stała się drugim co do wielkości dostawcą uzbrojenia na świecie w latach 2020–2024, dostarczając je do 65 państw. Eksport do innych państw europejskich wzrósł prawie trzykrotnie między 2015–2019 a 2020–2024 (+187%). Stało się tak głównie dzięki dostawom samolotów wielozadaniowych Dassault Rafale do Grecji i Chorwacji oraz dostawom uzbrojenia na Ukrainę po pełnoskalowej inwazji Rosji w 2022.
Mimo to kierunek indyjski stanowił zdecydowanie największą część francuskiego eksportu (28%) — prawie dwa razy więcej niż wszyscy europejscy odbiorcy razem wzięci (15%). Drugim co do wielkości odbiorcą był Katar (9,7%).
Chiny były czwartym co do wielkości eksporterem uzbrojenia w latach 2020–2024, z 5,9% światowego udziału. Pomimo wysiłków Chin, aby zwiększyć eksport, wielu dużych importerów nie kupuje chińskich systemów z powodów politycznych.
Azja i Oceania pozostają największym regionem importującym uzbrojenia; import Chin zmniejszył się o ponad połowę
Udział globalnych transferów uzbrojenia do państw Azji i Oceanii spadł z 41% do 33% między 2015–2019 a 2020–2024. 21-procentowy spadek importu do regionu był w dużej mierze spowodowany tym, że import uzbrojenia przez Chiny zmniejszył się o 64% między tymi dwoma okresami, ponieważ Pekin coraz częściej zastępował import — głównie z Rosji — lokalnie zaprojektowanymi i wyprodukowanymi systemami uzbrojenia. Import do Chin prawdopodobnie będzie nadal spadał w miarę wzrostu zdolności produkcyjnej krajowego przemysłu zbrojeniowego.
Cztery państwa w Azji i Oceanii znalazły się w pierwszej dziesiątce największych importerów uzbrojenia na świecie w latach 2020–2024: Indie, Pakistan, Japonia i Australia. Chiny wypadły z pierwszej dziesiątki importerów po raz pierwszy od lat 1990–1994. Głównymi dostawcami do regionu w latach 2020–2024 były USA, które odpowiadały za 37%, Rosja (17%) i Chiny (14%).
Indie były drugim co do wielkości importerem uzbrojenia na świecie, z powodu zagrożenia zarówno ze strony Chin, jak i Pakistanu. Jednak wartość ta zmniejszyła się o 9,3% między 2015–2019 a 2020–2024. Największy udział w indyjskim imporcie (36%) pochodził z Rosji, co stanowi znacznie mniejszy udział niż w latach 2015–2019 (55%) i 2010–14 (72%). Import do Pakistanu wzrósł o 61% między 2015–2019 a 2020–2024. Chiny stały się jeszcze bardziej dominującym dostawcą, odpowiadając za 81% pakistańskiego importu w latach 2020–2024, w porównaniu z 74% w latach 2015–2019.
Wraz z gwałtownym spadkiem importu uzbrojenia do Chin i wyraźnym zmniejszeniem importu Tajwanu (–27%) i Korei Południowej (–24%), import broni do państw Azji Wschodniej skurczył się o 22% między 2015–2019 a 2020–2024. Japonia (+93%) była jedynym państwem Azji Wschodniej, które odnotowało wzrost importu.
Podczas gdy import uzbrojenia do Europy i na Bliski Wschód nadal przyciąga uwagę mediów, Azja i Oceania pozostały największym regionem importującym uzbrojenie na świecie w latach 2020–2024, tak jak było to niemal niezmiennie od początku lat 1990., powiedział Siemon Wezeman, starszy badacz w programie monitorowania transferów uzbrojenia w SIPRI. Percepcje zagrożeń związanych z Chinami stoją za większością zakupów uzbrojenia w regionie.
Import uzbrojenia na Bliski Wschód spada
Import uzbrojenia przez państwa Bliskiego Wschodu spadł o 20% między 2015–2019 a 2020–2024. Czterech z 10 największych globalnych importerów w 2020–2024 znajdowało się na Bliskim Wschodzie: Katar, Arabia Saudyjska, Egipt i Kuwejt. Katar był trzecim co do wielkości importerem na świecie w 2020–2024 (w porównaniu z 10. miejscem w latach 2015–2019). Między 2015–2019 a 2020–2024 import do Arabii Saudyjskiej spadł o 41%.
Ponad połowa importu uzbrojenia na Bliski Wschód pochodziła z USA (52%), 13% z Włoch, 9,8% z Francji i 7,6% z Niemiec.
Konflikty regionalne i napięcia nadal napędzają popyt na import uzbrojenia na Bliski Wschód — powiedział Zain Hussain, badacz w programie monitorowania transferów uzbrojenia w SIPRI. Biorąc pod uwagę wolumen oczekujących dostaw, Bliski Wschód pozostanie głównym regionem importującym uzbrojenie.
Pomimo trwającej wojny w Strefie Gazy import uzbrojenia przez Izrael pozostał w dużej mierze stabilny w latach 2015–2019 i 2020–2024. W latach 2020–2024 największą część importu broni do Izraela dostarczyły USA (66 proc.), a następnie Niemcy (33%) i Włochy (1,0%). Izrael był 15. największym importerem uzbrojenia na świecie w latach 2020–2024, spadając z 14. miejsca w latach 2015–2019 (Nowy pakiet uzbrojenia z USA dla Izraela).
Izrael otrzymał znaczną pomoc wojskową od USA po ataku Hamasu 7 października 2023, powiedział Zain Hussain. „ednakże w ostatnich operacjach wojskowych Izrael wykorzystał głównie uzbrojenie dostarczone przez USA, które otrzymał wcześniej. Przeciwnicy Izraela, Hamas, Hezbollah i Huti, polegali na broni irańskiej, a Hezbollah i Huti użyli przeciwko Izraelowi pocisków i bezzałogowców dostarczonych przez Iran.
Niepewność i konflikty powodują znaczny wzrost importu uzbrojenia do Afryki Zachodniej
Transfery uzbrojenia do państw Afryki Zachodniej gwałtownie wzrosły w ciągu ostatnich 15 lat, ponieważ sytuacja bezpieczeństwa uległa pogorszeniu. Połączony import państw regionu prawie się podwoił (+82%) między 2010–2014 a 2020–2024. Nigeria odpowiadała za zdecydowanie największą część (34%) importu uzbrojenia do Afryki Zachodniej w latach 2020–2024.
Wzrost importu uzbrojenia do Afryki Zachodniej jest uderzający. Chociaż wolumen importu pozostaje stosunkowo niewielki, ma on ważne implikacje geopolityczne — powiedziała Katarina Djokic, badaczka w programie monitorowania transferów uzbrojenia w SIPRI. Państwa takie jak Burkina Faso, Mali i Senegal wydają się szybko zwiększać swój import. Dostawcy uzbrojenia wykorzystują eksport, aby zwiększyć swoje wpływy w tej części świata, w tym wschodzące państwa — głównie Turcja — obok bardziej ugruntowanych podmiotów, takich jak Chiny, Francja, Rosja i USA.
Inne godne uwagi wydarzenia
-
Import uzbrojenia do Afryki spadł o 44% między 2015–2019 a 2020–24. Było to spowodowane głównie dużym spadkiem importu przez Algierię (–73%) i Maroko (–26%). Import przez państwa Afryki Subsaharyjskiej wzrósł o 4,2 procent.
-
Samoloty bojowe są główną uzbrojeniem uderzeniową dalekiego zasięgu importowanym przez państwa, ale zainteresowanie pociskami rakietowymi dalekiego zasięgu rośnie. W latach 2020–2024 Stany Zjednoczone dostarczyły 45% światowego eksportu pocisków rakietowych dalekiego zasięgu, które trafiły do 7 państw, a dostawy do 13 państw są w toku.
-
Import uzbrojenia przez państwa w obu Amerykach wzrósł o 13%. Stany Zjednoczone były największym importerem w regionie (odpowiadając za 3,1% procent światowego importu i 50% importu w obu Amerykach).
-
Import uzbrojenia do Brazylii wzrósł o 77% między 2015–2019 a 2020–2024 i stanowił 49% całego importu do Ameryki Południowej w latach 2020–2024. Głównymi dostawcami do Ameryki Południowej w 2020–2024 były Francja (30%), USA (1%) i Wielka Brytania (11%).
-
Korea Północna eksportowała artylerię i pociski do Rosji w celu wykorzystania ich przeciwko Ukrainie. W ten sposób oba państwa naruszyły sankcje ONZ wobec Korei Północnej (Korea Płn. wyśle do Rosji kolejne systemy rakietowe do walki z Ukrainą).
Pełna wersja raportu Trends in International Arms Transfers, 2024 dostępna jest TUTAJ.