Noworoczny odcinek specjalny: Oblężenie Jasnej Góry 1655 – Sienkiewicz contra(?) historia

Grafika w leadzie: Andrzej Kmicic ustawiający armatę podczas walk o klasztor Jasnogórski. Fot: kadr z filmu Jerzego Hoffmana „Potop” (dalej: kfp).

Odcinek podcastu MILMAG Historia „Oblężenie Jasnej Góry 1655 – Sienkiewicz contra(?) historia” odsłuchasz także na Spotify.

00:00 – Wstęp podcastu
00:55 – Zajawka odcinka, czyli o czym dzisiaj mówimy?
04:20 – Co ci Szwedzi tam właściwie robili i po co przyszli?
09:30 – Dlaczego klasztor był twierdzą?
11:40 – Jak się mnisi na Szweda rychtowali, co mieli i co to jest kartauna?
23:33 – Szwed-li to, Niemiec czy Polak? Skład i dowódcy sił atakujących i „partie” polskie.
30:47 – Kto, kogo, czym i kiedy czyli kalendarium oblężenia.
51:56 – Dlaczego Szwedzi odeszli i czym się różni historyk od literata?
55:43 – Dlaczego załoga klasztoru walczyła tak twardo?
63:45 – Kordecki, Kordecki, Kordecki… Niezłomny heros, śliski krętacz czy dyplomata?
72:02 – Cud, moment przełomowy, czy potyczka bez znaczenia? (Tomka poniosło)
81:25 – Podsumowanie na koniec, czyli telegraficzny skrót całości.

Bastiony, to te trójkątne budowle na rogach twierdzy. Do czego służyły i dlaczego tak wyglądały, objaśnię przy innej okazji, może w ogóle nagramy odcinek poświęcony samym fortyfikacjom. A na razie: narożnik południowo – wschodni – bastion I, Św. Jakuba, później Potockich. Południowy zachód – bastion II, Św. Barbary, później Lubomirskich. Północny zachód – bastion III, Św. Rocha, później Morsztynów. Północny wschód – bastion IV, Św. Trójcy, później Szaniawskich.

Dlaczego zdecydowaliśmy się na wykorzystanie kadrów z filmu, który swego czasu był niemal równie kontrowersyjny co same opinie o obronie Jasnej Góry? Głównie dlatego, że bardzo trudno jest o jakieś potwierdzone, wiarygodne przedstawienia osób, które brały udział w tych wydarzeniach. To nie byli królowie i hetmani. Oczywiście Kordecki jest wszędzie (strach otworzyć lodówkę, czy raczej przewrócić stronę książki), ale Wejharda Wrzesowicza czy Piotra Czarnieckiego naprawdę trudno znaleźć. Poza tym, jeśli idzie o kostiumy i scenografię, twórcy „Potopu” naprawdę nieźle odrobili pracę domową. Na przykład, sam klasztor Jasnogórski w scenach oblężenia grał… Klasztor Jasnogórski. Podejrzewam, że w materiałach dotyczących II wojny północnej, nieraz jeszcze będziemy się posiłkować filmowymi wizjami.

Trzy kolejne zdjęcia, przedstawiają widok ogólny oraz szczegół budowy armaty. Chodzi oczywiście o „zapał”, czyli otwór, do którego przytyka się lont, aby odpalić ładunek miotający w lufie działa. Armatka znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie. Fot: praca własna

Przygotowując ten materiał zorientowałem się, że niełatwo jest zobrazować zagadnienia, o których mówimy w drugiej połowie podcastu, więc jeśli chodzi o grafikę, na tym koniec. A o całej reszcie postaramy się opowiedzieć (i oby zilustrować), w kolejnych materiałach dotyczących II wojny północnej, które z pewnością się w MilMagu pojawiają. Głodnym wiedzy i większej ilości szczegółów, pozostawiamy na pożegnanie bibliografię. Nie uwzględnia ona dziesiątków publikacji popularnonaukowych, prezentujących często któreś z radykalnych, rewizjonistycznych, obrazoburczych czy wręcz przeciwnie, hagiograficznych podejść zarówno do samego wydarzenia historycznego, jak i autora powieści, Henryka Sienkiewicza.

Augustyn Kordecki, Pamiętnik oblężenia Częstochowy (Nowa Gigantomachia), Paryż 1867.
Stanisław Kobierzycki, Obsidio Clari Montis Częstochoviensis…, Gdańsk 1659.
Bochenek R.H., Twierdza Jasna Góra, Warszawa 1997
Bochenek R.H., Tysiąc słów o inżynierii i fortyfikacjach, Warszawa 1989.
Frąś L., Obrona Jasnej Góry w roku 1655, Częstochowa 1935.
Nowak T., Obrona klasztoru Jasnogórskiego w roku 1655, Warszawa 1957.
Polska w okresie drugiej wojny północnej 1655-1660, T. 1 i 2, red. K. Lepszy, Warszawa 1957.
Sikorski J., Jasna Góra 1655, Warszawa 1994.
Nowak T., Spór o rolę dziejową obrony Jasnej Góry w 1655 r. (…), Przegląd Historyczny 49/1, 1958.
Hmmm… Chyba powinienem uwzględnić tutaj „Potop”, prawda…?
Sienkiewicz, H. Potop, tom II, Warszawa 1953.