Turcja zawieszona w programie F-35

1 kwietnia Departament Obrony USA zawiesił udział Turcji w programie F-35 Joint Strike Fighter (JSF) z powodu braku rezygnacji z zakupu rosyjskich baterii systemu obrony powietrznej S-400 Triumf. Rzecznik Pentagonu, ppłk Mike Andrews podkreślił, że krok ten ma na celu ochronę kluczowych technologii programu i inwestycji państw-udziałowców. Turcja została udziałowcem poziomu III, począwszy od 12 lipca 2002 jako siódmy uczestnik.

Decyzja oznacza wstrzymanie wszystkich działań związanych z planami zakupu i dostawami 116 samolotów wielozadaniowych 5. generacji F-35A Lightning II dla tureckich wojsk lotniczych (THK, Türk Hava Kuvvetleri). Warto zauważyć, że Turcja odebrała jak dotąd dwa z nich, ale samoloty wciąż znajdują się w amerykańskiej bazie lotniczej Luke w Arizonie, gdzie piloci i personel naziemny przechodzą szkolenie.

Wcześniej, 15 lutego prezydent Donald Trump podpisał poprawkę zgłoszoną przez Republikanów i Demokratów do budżetu federalnego na rok fiskalny 2019, która wstrzymała dostawy samolotów do Turcji. Przedłużył tym samym obowiązywanie embargo z 18 czerwca 2018. W ubiegłym tygodniu czterech senatorów z obu partii złożyło kolejną poprawkę, w której podkreślono, że zakup przez Turcję zestawów S-400 Triumf jest nie tylko zagrożeniem dla bezpieczeństwa NATO, ale także narusza rozdział 231 ustawy O przeciwdziałaniu przeciwnikom Ameryki poprzez sankcje (Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act, CAATSA) (Embargo na tureckie F-35, 2018-06-21).

Co istotniejsze, przemysł turecki jest ważnym dostawcą w programie F-35 JSF. Koncern Turkish Aerospace Industries (TAI) produkuje centralną część kadłubów wszystkich F-35 wraz z drzwiami komór uzbrojenia i wlotami powietrza. W produkcji podzespołów i komponentów bierze udział 9 innych przedsiębiorstw: Alp Aviation, Aselsan, Ayesas, Fokker Elmo, Havelsan, Kale Aerospace, MiKES, Roketsan i Tubitak-SAGE. Dostarczają m.in. interfejs sterujący pociskami rakietowymi, wyświetlacz panoramiczny w kabinie, 40% okablowania silnika i płatowca, a także tytanowe łopatki wirników silnika.

Gdy w 2018 kongresmeni po raz kolejny zgłosili poprawki do budżetu z klauzulą o zablokowaniu dostaw samolotów do Turcji, ówczesny sekretarz obrony Jim Mattis wyraził sprzeciw i ostrzegł, że krok ten może opóźnić dostawy F-35 do wszystkich użytkowników nawet o dwa lata. Decyzja nowego kierownictwa wskazuje jednak, że Departament Obrony był przygotowany do tego. W oświadczeniu ppłk Andrewsa pojawiło się zapewnienie, że trwają przygotowania do uruchomienia zapasowych linii produkcyjnych w celu zastąpienia dostawców tureckich.

Analiza
Stany Zjednoczone próbowały nakłonić Turcję do rezygnacji z zakupu S-400 poprzez wydanie 18 grudnia 2018 zgody na sprzedaż zestawów MIM-104 Patriot z pociskami PAC-2/GEM-T i PAC-3 MSE. 1 marca 2019 pojawiły się jednak informacje ze strony dwóch wysokich rangą urzędników tureckich, że Ankara nie kupi amerykańskiego systemu przeciwlotniczego i przeciwrakietowego. Zgodnie z harmonogramem, dostawy wszystkich elementów dwóch baterii S-400 zaplanowano na lipiec – grudzień 2019. Pierwsze zestawy trafią do jednostek liniowych w październiku na podstawie umowy o wartości ok. 2,5 mld USD (9,42 mld zł) (Patriot w końcu dla Turcji?, 2018-12-19).

Jednocześnie Turcja od 10 grudnia 2010 prowadzi prace nad własnym samolotem wielozadaniowym 5. generacji pod kryptonimem TF-X. Program zakładał wsparcie zagraniczne ze strony spółek brytyjskich: BAE Systems i Rolls-Royce. Jednak 4 marca 2019 pojawiły się nieoficjalne informacje o problemach związanych z transferem technologii i własności intelektualnej z Rolls-Royce do tureckiej Kale Group. Według planów prototyp TF-X ma wzbić się w powietrze w 2023, a następnie w latach 2029-2039 miały odbyć się dostawy 100-150 egzemplarzy seryjnych dla THK (Porozumienie TAI z ASELSAN ws. TF-X, 2018-04-30).