Defence & Space

Airbus Helicopters Polska świętuje dekadę działalności inżynieryjnej

Airbus Helicopters Polska obchodzi dziś 10-lecie istnienia, czyli dekadę ważnego wkładu w programy śmigłowcowe Airbus Helicopters.

2025-06-04 | Redakcja | 3 minuty

SBU o szczegółach operacji Pajęczyna: Zniszczono bombowiec strategiczny Tu-160?

Służba Bezpieczeństwa Ukrainy opublikowała nagranie wideo z kompilacją wszystkich trafień dronów FPV typu Osa, którymi 1 czerwca zaatakowano rosyjskie bazy lotnictwa strategicznego,…

2025-06-04 | Rafał Muczyński | 4 minuty

Na Mi-2 pilotów Apache nie wyszkolimy…

Modernizacja Sił Zbrojnych ładnie wygląda na prezentacjach i konferencjach. Gdy się przyjrzeć bliżej, to okazuje się w wielu aspektach robiona jest chaotycznie i bez szerszego spojrzenia na cały…

2025-05-30 | Sławek Zagórski | 7 minut

Karkonosze: Tankowce skokiem jakościowym dla Sił Powietrznych?

Siły Powietrzne od lat domagają się zakupu latających cystern. Program zakupu wielozadaniowego samolotu transportowo-tankującego przez lata był odsuwany i przekładany. Ich zakup znacznie…

2025-05-23 | Sławek Zagórski | 6 minut

Szef MON na kongresie Impact’25

Wicepremier i minister obrony narodowej Władysław Kosiniak-Kamysz uczestniczył w kongresie Impact’25 i wziął udział w fireside chat – Nowe zagrożenia, nowe odpowiedzi: Polska strategia…

2025-05-14 | Redakcja | 6 minut

Rohde & Schwarz prezentuje najnowsze innowacje w walce radioelektronicznej na targach AOC Europe

Niemiecka spółka Rohde & Schwarz zaprezentowała nową generację systemów zwiadu/walki radioelektronicznej (SIGINT/WRE), rozwiązań do łączenia czujników i analizy sygnałów, zaprojektowanych tak, aby…

2025-05-12 | Redakcja | 2 minuty

ZM Tarnów na obchodach w Dąbrowie Tarnowskiej

Wicepremier i minister obrony narodowej Władysław Kosiniak-Kamysz wziął udział w Dąbrowie Tarnowskiej w obchodach 140. rocznicy urodzin generała Mariana Kukiela. Na wydarzeniu nie zabrakło też…

2025-06-02 | Redakcja | 4 minuty

Chrobry, Kraków i Drużyna Krak – video odcinek specjalny

Kraków, to od wieków jedno z najważniejszych miast w Polsce. Ale nie zawsze znajdował się w kręgu wpływów polskich władców. O tym jak to się zmieniało i co – poza…

2025-05-20 | Tomasz Świątkowski | 4 minuty

ICEYE i IHI zbudują japońską konstelację satelitów SAR

Polsko-fińska spółka ICEYE oraz japońska IHI Corporation rozpoczynają współpracę w zakresie budowy konstelacji maksymalnie 24 satelitów radarowych z syntetyczną aperturą SAR na potrzeby wojska,…

2025-05-22 | Redakcja | 3 minuty

Postępy Airbusa w brytyjskim programie satelitarnym Skynet 6A

Europejska spółka Airbus Defence and Space zakończyła proces integracji modułów łączności i usługowych satelity telekomunikacyjnego Skynet 6A dla Ministerstwa Obrony Wielkiej…

2025-05-20 | Rafał Muczyński | 4 minuty

SBU o szczegółach operacji Pajęczyna: Zniszczono bombowiec strategiczny Tu-160?

Służba Bezpieczeństwa Ukrainy opublikowała nagranie wideo z kompilacją wszystkich trafień dronów FPV typu Osa, którymi 1 czerwca zaatakowano rosyjskie bazy lotnictwa strategicznego,…

2025-06-04 | Rafał Muczyński | 4 minuty

Ukraińska SBU zaminowała Most Krymski

Służba Bezpieczeństwa Ukrainy zaminowała fundament pod jednym ze słupów Mostu Krymskiego żeby zdestabilizować całą konstrukcję. Dziś nad ranem doszło do podwodnej eksplozji.

2025-06-03 | Rafał Muczyński | 3 minuty

Airbus Helicopters Polska świętuje dekadę działalności inżynieryjnej

Airbus Helicopters Polska obchodzi dziś 10-lecie istnienia, czyli dekadę ważnego wkładu w programy śmigłowcowe Airbus Helicopters.

2025-06-04 | Redakcja | 3 minuty

GROTowisko-25 startuje już w przyszłym tygodniu

W weekend 14-15 czerwca 2025 r. odbędzie się kolejna edycja GROTowiska. Ponownie na terenie kompleksu wojskowego w Zegrzu odbędzie się konferencja poświęcona karabinkowi…

2025-06-04 | Redakcja | 3 minuty

IDET & PYROS 2025: Amfibia gąsienicowa KALAN jako następca PTS

Podczas Międzynarodowych Targów Techniki i Usług Pożarowych PYROS (towarzyszących targom IDET 2025 w Brnie), czeska spółka New Space Technologies zaprezentowała amfibię gąsienicową KALAN.

2025-05-30 | Rafał Muczyński | 3 minuty

Policja Peru odebrała kolejne śmigłowce UH-60A+ Black Hawk

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Peru poinformowało, że Policja Narodowa odebrała kolejne trzy śmigłowce wielozadaniowe UH-60A+ Black Hawk, które dołączyły do już trzech posiadanych,…

2025-05-23 | Rafał Muczyński | 4 minuty

SBU o szczegółach operacji Pajęczyna: Zniszczono bombowiec strategiczny Tu-160?

Służba Bezpieczeństwa Ukrainy opublikowała nagranie wideo z kompilacją wszystkich trafień dronów FPV typu Osa, którymi 1 czerwca zaatakowano rosyjskie bazy lotnictwa strategicznego,…

2025-06-04 | Rafał Muczyński | 4 minuty

GROTowisko-25 startuje już w przyszłym tygodniu

W weekend 14-15 czerwca 2025 r. odbędzie się kolejna edycja GROTowiska. Ponownie na terenie kompleksu wojskowego w Zegrzu odbędzie się konferencja poświęcona karabinkowi…

2025-06-04 | Redakcja | 3 minuty

SBU o szczegółach operacji Pajęczyna: Zniszczono bombowiec strategiczny Tu-160?

Służba Bezpieczeństwa Ukrainy opublikowała nagranie wideo z kompilacją wszystkich trafień dronów FPV typu Osa, którymi 1 czerwca zaatakowano rosyjskie bazy lotnictwa strategicznego,…

2025-06-04 | Rafał Muczyński | 4 minuty

50 tysięcy godzin nalotu śmigłowców SW-4 Puszczyk w Wojsku Polskim

Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych poinformowało, że flota lekkich śmigłowców szkolnych PZL SW-4 Puszczyk przekroczyła nalot wynoszący 50 000 godzin.

2025-06-04 | Rafał Muczyński | 3 minuty

Rosja: Międzynarodowy Salon Lotniczo-Kosmiczny MAKS znowu odwołany

Dyrektor generalny rosyjskiej państwowej korporacji Rostiech Siergiej Czemiezow poinformował, że 16. Międzynarodowy Salon Lotniczo-Kosmiczny MAKS-2025 w podmoskiewskim Żukowskim na lotnisku Ramienskoje został odwołany.

2025-06-04 | Rafał Muczyński | 2 minuty

GROTowisko-25 startuje już w przyszłym tygodniu

W weekend 14-15 czerwca 2025 r. odbędzie się kolejna edycja GROTowiska. Ponownie na terenie kompleksu wojskowego w Zegrzu odbędzie się konferencja poświęcona karabinkowi…

2025-06-04 | Redakcja | 3 minuty
Shooting

Mactronic M-Fire Guardian – nowa latarka dla profesjonalistów

Mactronic wprowadza do oferty nową latarkę kątową M-Fire Guardian. Jak podaje producent, jest to pierwsza latarka kątowa z światłem czerwonym z certyfikatem ATEX, oznaczającym…

2025-06-04 | Michał Ihnatów | 7 minut

Nowe pociski/amunicja Lapua TRX TrueRange Expanding

Lapua wkrótce wprowadzi do oferty linię pocisków oraz kompletnej amunicji TRX TrueRange Expanding, przeznaczoną dla strzelców długodystansowych oraz myśliwych polujących na dłuższych dystansach.

2025-06-04 | Michał Ihnatów | 2 minuty

Mactronic M-Fire Guardian – nowa latarka dla profesjonalistów

Mactronic wprowadza do oferty nową latarkę kątową M-Fire Guardian. Jak podaje producent, jest to pierwsza latarka kątowa z światłem czerwonym z certyfikatem ATEX, oznaczającym…

2025-06-04 | Michał Ihnatów | 7 minut

Nowe pociski/amunicja Lapua TRX TrueRange Expanding

Lapua wkrótce wprowadzi do oferty linię pocisków oraz kompletnej amunicji TRX TrueRange Expanding, przeznaczoną dla strzelców długodystansowych oraz myśliwych polujących na dłuższych dystansach.

2025-06-04 | Michał Ihnatów | 2 minuty

Konwersja MSBS GROT BULLPUP już dostępna

Fabryka Broni „Łucznik” Radom wprowadza do oferty długo wyczekiwane zestawy konwersyjne do karabinków samopowtarzalnych MSBS GROT S16 FB-M1 oraz S10 FB-M1, umożliwiające zamianę…

2025-06-02 | Michał Ihnatów | 3 minuty

IDET 2025: Grand Power z karabinkami M4M1 dla Słowackich Sił Zbrojnych

Na Międzynarodowych Targach Techniki Wojskowej i Służb Ochrony Porządku IDET 2023 w Czechach, Grand Power – słowacki producent broni palnej – zaprezentował wojskowe…

2025-05-28 | Michał Ihnatów | 4 minuty

Strzelectwo od podstaw cz. 3 – Od egzaminu po WPA

Egzamin na patent strzelecki mamy już za sobą? Świetnie, ale droga do pozwolenia na broń jest długa. Biorąc pod uwagę czas, wysiłek i poniesione koszty, nie jesteśmy jeszcze…

2025-04-30 | Tomasz Karasiński | 21 minut

Wszystko o gwizdkach — Urządzenia wylotowe w broni palnej

A co by było, gdyby gazy wylotowe mogły jeszcze wykonać dla nas jakąś robotę? Niosą przecież sporą energię, która marnuje się, a nawet działa na niekorzyść…

2025-04-21 | Tomasz Karasiński | 32 minuty

UF PRO P40 Mark I Range Pants – spodnie do dynamiki

UF PRO zapowiada spodnie P40 Mark I Range Pants, zaprojektowane specjalnie do strzelectwa dynamicznego. Wykonane z lekkiej tkaniny poliamidowej, cechują się szerokim wykorzystaniem…

2025-05-29 | Michał Ihnatów | 4 minuty

Recenzja Ruike LD51-B – Scyzoryk prawie idealny

W branży kieszonkowych narzędzi największy udział należy się nożom składanym czołowych marek, wykonanych z kosmicznie drogiej stali. Klasyczne scyzoryki, narzędzia wielofunkcyjne, znak…

2025-05-26 | Michał Ihnatów | 1 minut

Minister Sportu i Turystyki uchyla uchwałę PZSS

Minister Sportu i Turystyki Sławomir Nitras uchylił uchwałę Zarządu Polskiego Związku Strzelectwa Sportowego 27/2025 z dnia 26 marca 2025 roku w sprawie wprowadzenia…

2025-05-23 | Michał Ihnatów | 3 minuty

Strzelectwo od podstaw cz. 3 – Od egzaminu po WPA

Egzamin na patent strzelecki mamy już za sobą? Świetnie, ale droga do pozwolenia na broń jest długa. Biorąc pod uwagę czas, wysiłek i poniesione koszty, nie jesteśmy jeszcze…

2025-04-30 | Tomasz Karasiński | 21 minut

Czasowy zakaz noszenia broni w Warszawie w dniu 25 maja

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji opublikowało rozporządzenie w sprawie wprowadzenia czasowego zakazu noszenia broni lub przemieszczania jej w stanie rozładowanym na obszarze miasta stołecznego…

2025-05-23 | Michał Ihnatów | 4 minuty

SprawdzaMY za zaświadczeniem do nabycia broni w mObywatel

Zespół SprawdzaMY, założony przez Rafała Brzoskę, zgłosił kolejny pomysł w najnowszym pakiecie usprawnień – wprowadzenie zaświadczenia upoważniajacego do nabycia broni do aplikacji mObywatel.

2025-05-09 | Michał Ihnatów | 3 minuty

Kamizelka ratownika, która chroni – BC Arms Archangel

Kamizelka ratownika Archangel to efekt współpracy firm Currahee oraz BC Arms. Powstała w odpowiedzi na zapotrzebowanie rynku w zakresie ochrony osobistej zespołów ratownictwa medycznego. Na papierze…

2025-05-16 | Mariusz Rams | 7 minut

System Direct Action Spitfire Plate Carrier cz.1 – Sprawdźmy noszak

W dniu dzisiejszym na rynku dostępnych jest wiele rozwiązań w kategorii oporządzenia. Podstawowym, i raczej niezbędnym  elementem naszego wyposażenia są noszaki osłon balistycznych, których kilka…

2025-05-08 | Michał Gaweł | 15 minut

Relacja z Kaliber Shooting Festival 2025

W dniach 17-18 maja na strzelnicy Bellona w Maryninie odbyła się impreza Kaliber Shooting Festival 2025. Dla amatorów broni palnej i osób mocno wkręconych…

2025-06-03 | Tomasz Karasiński | 15 minut

Delta Long Range Weekend 2025 za nami

10 i 11 maja br. na poligonie Wojskowego Instytutu Technicznego Uzbrojenia w podwarszawskiej Zielonce odbyła się kolejna edycja Delta Long Range Weekend. To impreza, która zyskała…

2025-05-15 | Grzegorz Sobczak | 5 minut
Adventure

Recenzja Ruike LD51-B – Scyzoryk prawie idealny

W branży kieszonkowych narzędzi największy udział należy się nożom składanym czołowych marek, wykonanych z kosmicznie drogiej stali. Klasyczne scyzoryki, narzędzia wielofunkcyjne, znak…

2025-05-26 | Michał Ihnatów | 1 minut

Kosmiczne jedzenie Astro menu od LYOFOOD w sprzedaży

LYOFOOD, polski producent żywności liofilizowanej, wprowadza do dystrybucji nowe Astro menu, w skład którego wchodzą polskie dania oraz desery stworzone na potrzeby projektu Bonus Food…

2025-05-23 | Michał Ihnatów | 1 minut

Rąbać, łupać, strugać, wbijać, czyli siekiera w terenie. „Toporny” poradnik dla bezpieczeństwa i spokoju ducha

„Tylko niech im pan nie daje siekier do ręki!” To zdanie słyszę często, kiedy rozpoczynam zajęcia terenowe, nieważne czy z młodzieżą, czy z dorosłymi. Narzędzia do rąbania wzbudzają lęk,…

2024-10-21 | Tomasz Świątkowski | 1 minut

Elementarz preppersa: zapasy żywności

Prepping to „hobby” tak wielowątkowe, że chyba nie ma na tym świecie arcymistrza, który opanowałby wszystkie powiązane z nim umiejętności. Jednak niektóre z zagadnień preppingu są absolutnie kluczowe.…

2024-09-21 | Tadeusz Jakliński | 1 minut

Lynx Custom Knives – masywny taktyk z polskiej stajni

Czasem trafia w ręce coś, co od razu zdradza, że nie powstało na taśmie produkcyjnej. Nie przez przypadek, nie bo się sprzeda, tylko dlatego, że ktoś po drugiej stronie blachy i szlifierki…

2025-05-13 | Mateusz Sułek | 1 minut

Torba Helikon-Tex Field Tote już dostępna!

Nowości z Enforce Tac 2025 stopniowo pojawią się w ofercie Helikon-Tex. Field Tote to torba z linii Urban, która łączy cywilny styl z militarnym zacięciem.

2025-05-08 | Michał Ihnatów | 1 minut

Koszula hawajska od Helikon-Tex już w sklepach

Do dystrybucji trafia kolejna nowość Helikon-Tex z Enforce Tac 2025. Koszule hawajskie łączą klasyczny, tropikalny styl z militarnymi akcentami wplecionymi we wzór.

2025-05-15 | Michał Ihnatów | 1 minut

Helikon-Tex Tracer — anorak zamiast bluzy mundurowej?

Kurtka Tracer to kolejny anorak (czy też kangurka) od Helikon-Tex. Od pozostałych różni się tym, że należy do linii Patrol i zaprojektowany został do użytku wojskowego — dlatego też…

2025-04-11 | Michał Ihnatów | 1 minut

Jak dojechać szybowcem pod K2? Spotkanie ze Sławkiem Makarukiem.

W najbliższy piątek 7 lutego o godzinie 18:00 w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie odbędzie się wyjątkowe wydarzenie, którego gościem specjalnym będzie Sławek Makaruk – podróżnik,…

2025-02-05 | Redakcja | 1 minut

Swarovski BP24: plecak do podglądania natury

„– Stary, mam plecak Swarovskiego! – Z diamentów? – Nie no, naprawdę Swarovskiego. Taki na optykę! – Ale jak to? Tego od pierścionków i kolczyków?”. Tak w większości…

2024-07-03 | Konrad Busza | 1 minut

„Zabić Ukrainę. Alfabet rosyjskiej agresji” – wojna oczami reportera

Marcin Ogdowski to jeden z najbardziej cenionych polskich korespondentów wojennych, znany z bezkompromisowych, rzetelnych i często brutalnie szczerych relacji z frontów wojennych. Jego najnowsza książka,…

2025-02-18 | Mateusz Sułek | 1 minut

Między historią a fikcją – czy warto przeczytać „Wojnę Wschodnią. Kroniki”?

Co by było, gdyby zimna wojna przerodziła się w otwarty konflikt zbrojny?
Piotr Langenfeld w swojej książce „Wojna Wschodnia. Kroniki” zabiera nas do alternatywnej wersji historii…

2025-02-14 | Mateusz Sułek | 1 minut

Jak dojechać szybowcem pod K2? Spotkanie ze Sławkiem Makarukiem.

W najbliższy piątek 7 lutego o godzinie 18:00 w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie odbędzie się wyjątkowe wydarzenie, którego gościem specjalnym będzie Sławek Makaruk – podróżnik,…

2025-02-05 | Redakcja | 1 minut

Krakowski Festiwal Górski 2024 – najważniejsze informacje

Krakowski Festiwal Górski odbędzie się w dniach 7-8 grudnia 2024 roku w Centrum Kongresowym ICE Kraków. Jak co roku w programie wiele atrakcji,…

2024-11-07 | Redakcja | 1 minut
Kalendarium

Zbliża się III Międzynarodowy Kongres Antyterrorystyczny

W dniach 21-22 maja 2025 na Uniwersytecie WSB Merito we Wrocławiu odbędzie się trzecia edycja Międzynarodowego Kongresu Antyterrorystycznego. To prestiżowe wydarzenie, gromadzi uznanych ekspertów krajowych i zagranicznych.

2025-05-09 | Redakcja | 2 minuty

III Międzynarodowy Kongres Antyterrorystyczny już w maju

W dniach 21-22 maja 2025 na Uniwersytecie WSB Merito we Wrocławiu odbędzie się trzecia edycja Międzynarodowego Kongresu Antyterrorystycznego. Rejestracja uczestników i prelegentów jest już otwarta!

2025-04-18 | Redakcja | 4 minuty

Szkolenie Team99 Academy poziom LVL3, czyli balistyka zewnętrzna w teorii i praktyce

W dniach 22 i 23 listopada br. Team99 Academy zorganizowała trzeci etap nauki strzelania dalekodystansowego. Tym razem zajęcia praktyczne odbyły się na strzelnicy w Skarżysku-Kamiennej.

2024-12-01 | Grzegorz Sobczak | 7 minut

Szkolenie Long Range Shooting Team99 Academy LVL2, czyli kto nie liczy, ten nie trafia

W sobotę 28 września Team99 Academy zorganizowała kolejny etap szkolenia w zakresie strzelectwa dalekodystansowego – tym razem na poziomie LVL2. Zajęcia odbywały się…

2024-09-30 | Grzegorz Sobczak | 6 minut

Zbliża się III Międzynarodowy Kongres Antyterrorystyczny

W dniach 21-22 maja 2025 na Uniwersytecie WSB Merito we Wrocławiu odbędzie się trzecia edycja Międzynarodowego Kongresu Antyterrorystycznego. To prestiżowe wydarzenie, gromadzi uznanych ekspertów krajowych i zagranicznych.

2025-05-09 | Redakcja | 2 minuty

III Międzynarodowy Kongres Antyterrorystyczny już w maju

W dniach 21-22 maja 2025 na Uniwersytecie WSB Merito we Wrocławiu odbędzie się trzecia edycja Międzynarodowego Kongresu Antyterrorystycznego. Rejestracja uczestników i prelegentów jest już otwarta!

2025-04-18 | Redakcja | 4 minuty

Nowe zawody taktyczne na mapie Polski, czyli relacja z Defcon One 2024

Kurz po zawodach Defcon One zdecydowanie już opadł, siniaki poznikały, a emocje nadal nas trzymają. Te intensywne dwa dni przyniosły niezapomniane wspomnienia…

2024-11-20 | Klaudia Lazar | 8 minut

MCS Bochnia zaprasza na zawody „Solny Garnizon”

Zapraszamy wszystkich chętnych na zawody strzeleckie, organizowane 13 października przez Solny Garnizon, na strzelnicy Małopolskiego Centrum Strzelectwa w Bochni.

2024-09-24 | Redakcja | 2 minuty

Transporter opancerzony FV432 – niemal 60 lat służby…

Artykuł autorstwa Tomasza Basarabowicza o brytyjskich transporterach opancerzonych FV432, będących w eksploatacji od 1963 roku.

Transportery opancerzone FV432 oraz inne wozy tej licznej rodziny służą w brytyjskich siłach lądowych od początku lat 60-tych XX wieku. Na potrzeby batalionów zmechanizowanych i pododdziałów wsparcia wyprodukowano przeszło trzy tysiące wozów. Koncepcja serii FV430 polegała na wprowadzeniu całej serii rozmaitych wariantów specjalistycznych, zbudowanych w oparciu o jeden układ jezdny, tę samą jednostkę napędową oraz kadłub. Co prawda Brytyjczycy stosowali gąsienicowe transportery opancerzone już w latach drugiej wojny światowej, jednak idea wyposażenia piechoty zmechanizowanej we własne, organiczne wozy, znalazła odbicie w rzeczywistości dopiero dwadzieścia lat później.

Podczas drugiej wojny światowej szerokie zastosowanie znalazły gąsienicowe carriery [w polskiej literaturze wspomnieniowej spotykamy niejednokrotnie określenie „pełzak” – TB], które jednak wykorzystywane były głównie jako nośniki broni wsparcia oraz w innych specjalistycznych zastosowaniach częściej, aniżeli jako transportery opancerzone. Przyjęcie do uzbrojenia amerykańskich transporterów półgąsienicowych miało m.in. na celu używanie ich jako klasycznych transporterów opancerzonych w dywizjach pancernych (znajdowały się one w wyposażeniu British Army jeszcze w latach powojennych. Najdłużej, bo do początku lat siedemdziesiątych, przetrwały wersje warsztatowe wchodzące w skład czołówek naprawczych Royal Electrical and Mechanical Engineers – REME). W ostatnich dziewięciu miesiącach wojny w ramach Royal Armoured Corps (RAC) sformowano odrębne pułki (bataliony) transporterów opancerzonych, wyposażone w wozy „Kangaroo”, czyli przerobione czołgi Ram Mk. II, haubice samobieżne M7 Priest oraz Shermany, które służyły w charakterze improwizowanych transporterów opancerzonych.

Na zachodnioeuropejskim teatrze działań wojennych najpowszechniejsze w tej roli były przeróbki czołgów, w Italii z kolei Shermany. Jak wspomnieliśmy, należały one do osobnych jednostek i nie stanowiły wyposażenia batalionów piechoty. Szwadron wozów Ram „Kangaroo” już po zakończeniu wojny stanowił część wyposażenia Ośrodka Szkoleniowego Piechoty w Warminster, jednak nigdy nie uznawano tych pojazdów za standardowe transportery opancerzone. Część aż do 1955 służyły kierowcom RAC do nauki jazdy.

Carriery wykorzystywane były w rozmaitym charakterze jeszcze przez dekadę od zakończenia wojny. Jednak pierwszym transporterem opancerzonym armii brytyjskiej z prawdziwego zdarzenia miał zostać pojazd kołowy.

Kołowe transportery opancerzone – jak wozy Humber Pignie dysponowały własnościami terenowymi, ważnymi dla pododdziałów zmechanizowanych Brytyjskiej Armii Renu. Kolejny kołowy transporter, Saracen, pojawił się w linii w połowie lat pięćdziesiątych, jednak priorytetowe w tym przypadku były dostawy dla jednostek walczących na Malajach. Do pododdziałów stacjonujących w Europie trafiły dopiero w roku 1962 – jako pierwsze otrzymały je pododdziały wydzielone przez 4th Royal Tank Regiment oraz 14th/20th Hussars w Republice Federalnej Niemiec. Saracen nie mógł nadążyć za czołgami w trudnym terenie, więc potrzeba opracowania transportera gąsienicowego stawała się bardzo pilna. Od roku 1963 Saraceny były wypierane przez transportery FV432 Mk. 1, FV432 Mk.1/1, FV432 Mk. 2 oraz FV432 Mk. 2/1. Saraceny pozostawały w linii w składzie pułków samochodów pancernych do czasów zastąpienia ich przez wozy rodziny Combat Vehicle Reconnaissance (Tracked), czyli gąsienicowe bojowe wozy rozpoznawcze – CVR(T). Następnie, obok wozów Humber Pig, sprawowały się doskonale w roli transporterów sił bezpieczeństwa wewnętrznego w Irlandii Północnej.

FV432 Mk. 1 był pierwszym wariantem serii, jego wprowadzanie rozpoczęło się w roku 1963. Pojazd napędzany był silnikiem benzynowym Rolls-Royce B81. Otrzymał nazwę „Trojan” i mógł przewozić dowódcę wozu, kierowcę oraz dziesięcioosobową drużynę piechoty. Odmiennie niż jego amerykański odpowiednik M113, jego konstrukcja była całkowicie spawana. Grubość pancerza wynosiła do 12 mm, a masa całkowita około 15 ton. Piechurzy opuszczali pojazd przez umieszczone z tyłu drzwi, a dowódca wozu mógł udzielić im wsparcia ogniem z umieszczonego na wieżyczce obserwacyjnej kaemu kalibru 7,62 mm (karabin maszynowy ogólnego przeznaczenia – General Purpose Machine Gun – GPMG). W kadłubie nie umieszczono otworów strzelniczych, lecz drużyna mógła w razie potrzeby otworzyć dużą klapę nad przedziałem desantowym (zwaną „lukiem moździerzowym”) i prowadzić ogień w pozycji stojącej. Rozwiązanie takie umożliwiało zastosowanie pojazdu w rozmaitych wariantach wsparcia i łączności. FV432 Mk. 1 opracowywany był równocześnie z niemieckim HS30, amerykańskim M113 oraz kanadyjskim Bobcatem, z których żaden nie spełniał brytyjskich wymagań co do osłony pancernej. Jednak konkurując na rynkach zagranicznych z AMX13 VTT Mle 56 i M113 nie udało się pozyskać żadnych zamówień. Niemal wszystkie wersje serii FV430 wyprodukowane zostały w zakładach GKN Sankey w Wellington w hrabstwie Shropshire. Produkcja trwała w latach 1963-1971. Wyjątkiem było działo samobieżne FV 433 Abbot wytwarzane przez Vickersa. Na zdjęciu widzimy piechotę zmechanizowaną 1. Batalionu (Bn.), The Gordon Highlanders w roku 1968 (Crown Copyright).

FV432 Mk. 1 uzbrojony w 120 mm działo bezodrzutowe Wombat, obsługiwane przez żołnierzy plutonu przeciwpancernego z 1st Bn., The Gordon Highlanders. Najpoważniejszą wadą wersji Mk. 1 było zastosowanie benzyny, która z łatwością ulegała zapłonowi w razie trafienia. Jednak ten sam problem dotykał innych ówczesnych pojazdów jak M59, M113, AMX13 VTT Mle 56, a także brytyjskich kołowych transporterów opancerzonych. Warianty FV432 Mk. 1 oraz Mk. 1/1 pozostały w linii aż do zakończenia Zimnej Wojny. FV432 wyposażony był w zintegrowane ekrany wypornościowe, umieszczone wokół krawędzi stropu kadłuba, a napęd w wodzie zapewniał ruch gąsienic.

Działo bezodrzutowe Wombat mogło być demontowane, a strzelanie odbywało się z zewnątrz pojazdu. Można było też, jak na fotografii, strzelać także z łoża zamontowanego w luku w stropie przedziału desantowego. Działo przetrwało w służbie do 1984 roku i uznawane było za skuteczny środek przeciwpancerny. Przy strzelaniu z wozu, płaszczyzna obrotu rufy wynosiła po 30 stopni w każdą stronę. Nad nasadą lufy montowany był karabin maszynowy 12,7 mm (zmodyfikowany M2 Browning), służący do wstępnego określania odległości do celu. Przy strzelaniu z wozu, płaszczyzna obrotu rufy wynosiła po 30 stopni w każdą stronę.

Amunicję przewożono w ten sposób po obydwu stronach przedziału desantowego. Działa Wombat montowano na transporterach wersji Mk. 1 oraz Mk. 2, których cztery tworzyło pluton przeciwpancerny batalionu piechoty zmechanizowanej. W latach osiemdziesiątych działa zastąpione zostały przez ppk Milan (Zdjęcia: Ronnie Bell).

Fotografia tylnej części FV432 Mk. 1, na której widać duże drzwi desantowe, stosowane w przypadku większości wersji rodziny FV430, a także umieszczone po obydwu stronach zbiorniki na paliwo. W przedziale desantowym znajdowały się dwie ławki z każdej ze stron, mogące pomieścić po pięciu piechurów. W razie potrzeby można je było złożyć do góry, tworząc przedział transportowy, który mógł pomieścić do trzech ton ładunku. Nad drzwiami i zbiornikami załoga zamontowała skrzynkę na wyposażenie pochodzącą z czołgu Chieftain. Pojazd należał do 4th Bn., Royal Tank Regiment, a zdjęcie wykonano w Tidworth w roku 1984 (Zdjęcie: Keith Paget).

Wozy FV432 wersji Mk. 1 oraz Mk. 2, podobnie jak i większość współczesnych transporterów, mogły pełnić rolę pojazdów ewakuacji medycznej. W wariancie Mk. 2 zastosowano dwupaliwowy silnik Rolls-Royce B60B, w praktyce był to silnik wysokoprężny. Usprawniono także system ochrony przed skutkami broni ABC. Widoczny na zdjęciu egzemplarz sfotografowany został w roku 1994 w Tomislavgradzie w Bośni (Zdjęcie: Lawrence Skuse).

FV432 Mk. 2 należący do The Black Watch w październiku 2005 roku w Warminster. Pojazdy tego typu będą wkrótce zastępowane. Duży kosz umieszczony nad przedziałem desantowym wprowadzony został już po zakończeniu Zimnej Wojny. Zdolności amfibijne FV432 zostały zarzucone jeszcze pod koniec lat osiemdziesiątych, kiedy to uległa zmianie brytyjska doktryna pokonywania przeszkód wodnych (Zdjęcie: Lawrence Skuse).

Trzynaście wozów FV432 Mk. 2 zostało w latach siedemdziesiątych przerobionych na improwizowane bojowe wozy piechoty. Wykorzystano do tego dwuosobową wieżę z działkiem 30 mm Rarden pochodzącą z samochodu pancernego Fox. Została ona umieszczona na pierścieniu zamontowanym w luku w stropie przedziału ładunkowego. Pozostały one w linii do połowy lat dziewięćdziesiątych (Zdjęcie: Ronnie Bell).

FV432/430 z 1st Bn, The Gordon Highlanders w dawnym Berlinie Zachodnim. Pojazd pomalowany jest w niezwykły kamuflaż miejski, stosowany przez brytyjską Brygadę Berlińską (Zdjęcie: Ronnie Bell).

Konwersje FV432/430 były niezłymi wozami wsparcia, lecz miały zbyt wysoko umieszczony środek ciężkości i ogólnie ustępowały opracowywanemu właśnie bojowemu wozowi piechoty MCV80 Warrior. Nie przerobiono zatem większej liczby pojazdów pomimo faktu, że wejście Warriora do służby wielokrotnie odkładane było w czasie (Zdjęcie: Ronnie Bell).

Wszystkie trzynaście przerobionych transporterów FV432/430 trafiło do Brygady Berlińskiej i wszystkie otrzymały malowanie w postaci charakterystycznego kamuflażu miejskiego, chociaż widoczny na zdjęciu egzemplarz wozu z 1st Bn., The Gordon Highlanders z roku 1981 sfotografowany został jeszcze przed przemalowaniem. Do roku 1993 wszystkie FV432/430 przemalowane zostały znowu w klasyczny wzór kamuflażowy, składający się z barw ciemnozielonej oraz czarnej (Zdjęcie: Ronnie Bell).

Pojawienie się bojowego wozu piechoty BMP-1, połączone z możliwością przebadania egzemplarzy zdobytych podczas wojny arabsko-izraelskiej w 1973 roku zaowocowało wśród członków NATO potrzebą opracowania własnej analogicznej konstrukcji przeznaczonej dla piechoty zmechanizowanej, kosztem zwykłych gąsienicowych transporterów opancerzonych (Zdjęcie: Ronnie Bell).

W Royal Electrical and Mechanical Engineers pamiętające jeszcze lata drugiej wojny światowej amerykańskie half-tracki zastąpione zostały przez wozy FV434, w które wyposażono czołówki naprawcze i lekkie pododdziały remontowe REME (Zdjęcie: Keith Paget).

FV434 był koniem roboczym REME, wprowadzonym do służby w roku 1968 i po wyposażeniu go w wysokoprężny silnik z FV 432 Mk. 3 używany jest po dziś dzień. Przy pomocy hydraulicznego dźwigu można było wymienić silnik czołgu Chieftain. Pomimo zawodności silnika Leyland L60, pojazdy FV434 używane były intensywnie w każdej jednostce wyposażonej w czołgi Chieftain. Znalazły się także w pododdziałach piechoty zmechanizowanej oraz artylerii (Zdjęcie: Keith Paget)

Pułki Royal Artillery przez wiele lat użytkowały 105 mm haubice samobieżne FV433 Abbot, a obok nich wozy FV432 w wariantach dowodzenia oraz ruchomych posterunków radarowych. W artylerii służyły także FV434. Widoczny na zdjęciu egzemplarz tego ostatniego w roku 2003 stacjonował w Topcliffe (Zdjęcie: Lawrence Skuse).

Pojazd FV438 był wariantem transportera FV432, na którym umieszczono wyrzutnie przeciwpancernych pocisków kierowanych. Używano go w latach 1968-1986. W tylnej części kadłuba znajdowała się wyrzutnia pocisków Swingfire wyposażona w dwa kontenery startowe, które można było przeładowywać z wnętrza wozu. Pojazd przewoził czternaście pocisków, a zwykle towarzyszył mu wóz transportowy Stalwart z dodatkowym zapasem amunicji rakietowej. Stanowisko kierowania pociskami można było umieścić na zewnątrz wozu jeśli wymagała tego sytuacja taktyczna. W początkowej fazie lotu pocisk zdolny był do manewrowania, a w momencie wprowadzenia do służby był w stanie zniszczyć każdy czołg podstawowy potencjalnego przeciwnika. Pozostawał on względnie skuteczny jeszcze po zakończeniu Zimnej Wojny, a ostatecznie wycofano go dopiero w roku 2005. Widoczny na zdjęciu FV438 o nazwie własnej Dalbeatty wchodził w skład plutonu broni kierowanych z 4th Bn, Royal Tank Regiment (Zdjęcie: Keith Paget).

FV438 powstał na bazie transportera FV432 Mk. 2, a jego dostawy rozpoczęły się w roku 1968. Z pojazdów tych utworzono plutony broni kierowanych, złożone z dziewięciu FV438. Każdy z pułków/batalionów czołgów posiadał w swoim składzie jeden taki pluton. Jednak w 1977 roku dowództwo sił lądowych, że wszystkie mobilne wyrzutnie przeciwpancernych pocisków kierowanych znajdą się w czterech dywizjonach podporządkowanych Royal Artillery. Obok FV438, w dywizjonach tych znalazły się także wozy FV102 Striker opracowane z myślą o średnich pułkach rozpoznawczych. Kryła się za tym koncepcja skoncentrowania dużej liczby wyrzutni Swingfire, które można było wykorzystać do wypełniania luk powstałych w wyniku przełamania obrony przez czołgi przeciwnika, a także osłony skrzydeł jednostek pancernych. Miały one podlegać dowództwom dywizji. W roku 1984 zarzucono ten pomysł i wozy FV438 oraz FV102 powróciły pod kontrolę Royal Armoured Corps, ponownie tworząc plutony broni kierowanych w pułkach/batalionach pancernych i średnich rozpoznawczych. Na zdjęciu wóz Dalcross, także z 4th Bn, Royal Tank Regiment, a ściślej z jego plutonu broni kierowanych, Tidworth, rok 1984 (Zdjęcie: Keith Paget).

Wyrzutnia umieszczona była w tylnej części FV438, gdzie znajdował się także system kierowania ogniem oraz automat do przeładowywania. Główny celownik znajdował się na unoszonym wysięgniku nożycowym, co umożliwiało prowadzenie ognia na przykład ze stanowiska ukrytego na przeciwstoku. Pocisk kierowany był przy pomocy zwężki i mógł wykonać zwrot pod kątem do 90 stopni. Wóz Dalbeatty posiada pojemniki pochodzące z czołgu Chieftain, co było powszechną praktyką w większości jednostek pancernych (Zdjęcie: Keith Paget).

Widok na jeden z wozów FV438 z 4th RTR od tyłu. Z lewej strony stropu przedziału bojowego widoczne są dwa kontenery startowe pocisków Swingfire (Zdjęcie: Keith Paget).

Celownik można było opuszczać i podnosić, co jest widoczne na przykładzie wozu sfotografowanego w Tidworth w 1984 roku (Zdjęcie: Keith Paget).

Bataliony piechoty zmechanizowanej przez wiele lat wykorzystywały transportery FV432 Mk. 1 oraz Mk. 2 do przewożenia moździerzy, co osiągnięto dzięki opracowanemu zestawowi modyfikacyjnemu. 81 mm moździerz L16A1 mógł prowadzić ogień z pojazdu, zamontowany był na specjalnej obrotowej podstawie w przedziale desantowym. Przewożony zapas amunicji wynosił 134 naboje. Zdjęcie wykonano w roku 2002 w Sennelager podczas przygotowań do prezentacji transportera dla oficerów NATO (Zdjęcie: Lawrence Skuse).

Podstawa moździerza zajmowała większą część przedziału desantowego (Zdjęcie: Lawrence Skuse).

FV432 Mortar Carrier z The Black Watch podczas pokazu strzelania na poligonie Salisbury Plain w październiku 2005 roku (Zdjęcie: Lawrence Skuse).

FV432 Mortar Carrier, to mobilny i wygodny środek wsparcia ogniowego kompanii piechoty zmechanizowanej. W czasie, gdy wykonane było to zdjęcie, The Black Watch znajdował się w kraju w przerwie pomiędzy kolejnymi turami bojowymi w Iraku. Podczas Operacji „Telic” w 2003 roku był jednym z batalionów zmechanizowanych, które zdobyły miasto Basra (Zdjęcie: Lawrence Skuse).

FV432 Mortar Carrier podczas przeglądu technicznego w Bośni, rok 1994. Po zakończeniu Zimnej Wojny anulowano część zamówień na wozy Warrior i w efekcie transportery FV 432 wzięły udział w Operacji „Granby” w Iraku oraz znalazły się w składzie sił pokojowych ONZ w Bośni. Nigdy nie zostały w pełni zastąpione przez nowocześniejsze Warriory, jak zamierzano. Udało się jedynie wycofać wszystkie pojazdy w wersji Mk. 1. Transportery FV432 Mk. 2 przejeły funkcję gąsienicowych pojazdów wsparcia w tych jednostkach piechoty, których kompanie zmechanizowane wyposażone zostały w Warriory (Zdjęcie: Lawrence Skuse).

Oznaczenie FV436 było początkowo przeznaczone dla transportera przewożącego radar służący do wykrywania stanowisk moździerzy Green Archer. Jednak po jego wycofaniu część pojazdów przerobiono do standardu specjalistycznych wozów dowodzenia. FV436 były także używane jako ruchome węzły łączności. Pozostawały one w linii jeszcze długo po zakończeniu Zimnej Wojny. Widoczny na zdjęciu egzemplarz sfotografowany został w 2001 roku na Salisbury Plain (Zdjęcie: Lawrence Skuse).

Wóz dowodzenia FV436 Staff Variant sfotografowany w roku 2002 w Sennelager podczas naprawy gąsienicy (Zdjęcie: Lawrence Skuse).

W przypadku tego wozu FV436 Staff Variant otwarta została klapa dostępowa do przekładni przedniej. Sennelager, rok 2002. Wszystkie odmiany FV436 powstały na bazie transporterów FV432 Mk. 2 (Zdjęcie: Lawrence Skuse).

Wóz łączności FV432 Signals w Tidworth, 2011 rok. Wszystkie warianty wozów łączności wyposażone są w dużych rozmiarów maszty antenowe i mogą być wykorzystywane jako pojazdy pośredniczenia, albo w charakterze pojazdów dowodzenia czy węzłów radiokomunikacyjnych (Zdjęcie: Lawrence Skuse).

Transportery FV432 używane były przez Royal Artillery i były wyposażone w systemy kierowania ogniem. Na przestrzeni lat wchodziły w skład wszystkich polowych pułków artylerii samobieżnej, uzbrojonych w FV433 Abbot, M109, M107, M110 czy AS90. Część urządzeń systemu kierowania ogniem rozmieszczana była na stanowisku bojowym poza pojazdem, za drzwiami do przedziału ładunkowego, pod osłoną brezentowego zadaszenia (Zdjęcie: Lawrence Skuse).

Pododdziały saperów Royal Engineers wykorzystują transportery FV432 jako pojazdy do układania min, także belkowych min przeciwpancernych, jak na zdjęciu, lub wyposażone w wyrzutnie do minowania narzutowego Ranger. Widoczny na fotografii FV432 dnia 12 października 2005 uczestniczył w przeprowadzonej na Salisbury Plain prezentacji, w której brały też udział pojazdy The Black Watch oraz czołgi Challenger 2 z 1st RTR (Zdjęcie: Lawrence Skuse).

Bulldog. Operacje armii brytyjskiej w Iraku oraz Afganistanie wyraźnie unaoczniły fakt dysponowania niedostateczną liczbą pojazdów Warrior. Zdecydowano więc o przeprowadzeniu gruntownego programu modernizacji transporterów FV432 Mk. 2. Około pięćset z nich przebudowanych zostało do standardu Mk. 3, wyposażonego w nowy silnik wysokoprężny oraz układ transmisyjny. Pozwoliło to na osiąganie przez pojazdy w tej odmianie prędkości na drodze aż 80 km/h. W przypadku około 130 transporterów zastosowano izraelski pancerz wzmacniający, co spowodowało zwiększenie ochrony do poziomu prezentowanego przez bojowe wozy piechoty Warrior. Zamontowano też na nich zdalnie sterowane stanowiska uzbrojenia. Owe 130 pojazdów używanych było w Iraku (Zdjęcie: Crown Copyright).

Specjalne podziękowania za udostępnienie fotografii dla Lawrence’a Skuse’a, Ronniego Bella, Tima Neate, Richarda Allena, Keitha Pageta, Home HQ Royal Dragoon Guards oraz Simona Dunstana.

Dodatkowe fotografie:

X