Defence & Space

Airbus Helicopters Polska świętuje dekadę działalności inżynieryjnej

Airbus Helicopters Polska obchodzi dziś 10-lecie istnienia, czyli dekadę ważnego wkładu w programy śmigłowcowe Airbus Helicopters.

2025-06-04 | Redakcja | 3 minuty

SBU o szczegółach operacji Pajęczyna: Zniszczono bombowiec strategiczny Tu-160?

Służba Bezpieczeństwa Ukrainy opublikowała nagranie wideo z kompilacją wszystkich trafień dronów FPV typu Osa, którymi 1 czerwca zaatakowano rosyjskie bazy lotnictwa strategicznego,…

2025-06-04 | Rafał Muczyński | 4 minuty

Na Mi-2 pilotów Apache nie wyszkolimy…

Modernizacja Sił Zbrojnych ładnie wygląda na prezentacjach i konferencjach. Gdy się przyjrzeć bliżej, to okazuje się w wielu aspektach robiona jest chaotycznie i bez szerszego spojrzenia na cały…

2025-05-30 | Sławek Zagórski | 7 minut

Karkonosze: Tankowce skokiem jakościowym dla Sił Powietrznych?

Siły Powietrzne od lat domagają się zakupu latających cystern. Program zakupu wielozadaniowego samolotu transportowo-tankującego przez lata był odsuwany i przekładany. Ich zakup znacznie…

2025-05-23 | Sławek Zagórski | 6 minut

Szef MON na kongresie Impact’25

Wicepremier i minister obrony narodowej Władysław Kosiniak-Kamysz uczestniczył w kongresie Impact’25 i wziął udział w fireside chat – Nowe zagrożenia, nowe odpowiedzi: Polska strategia…

2025-05-14 | Redakcja | 6 minut

Rohde & Schwarz prezentuje najnowsze innowacje w walce radioelektronicznej na targach AOC Europe

Niemiecka spółka Rohde & Schwarz zaprezentowała nową generację systemów zwiadu/walki radioelektronicznej (SIGINT/WRE), rozwiązań do łączenia czujników i analizy sygnałów, zaprojektowanych tak, aby…

2025-05-12 | Redakcja | 2 minuty

ZM Tarnów na obchodach w Dąbrowie Tarnowskiej

Wicepremier i minister obrony narodowej Władysław Kosiniak-Kamysz wziął udział w Dąbrowie Tarnowskiej w obchodach 140. rocznicy urodzin generała Mariana Kukiela. Na wydarzeniu nie zabrakło też…

2025-06-02 | Redakcja | 4 minuty

Chrobry, Kraków i Drużyna Krak – video odcinek specjalny

Kraków, to od wieków jedno z najważniejszych miast w Polsce. Ale nie zawsze znajdował się w kręgu wpływów polskich władców. O tym jak to się zmieniało i co – poza…

2025-05-20 | Tomasz Świątkowski | 4 minuty

ICEYE i IHI zbudują japońską konstelację satelitów SAR

Polsko-fińska spółka ICEYE oraz japońska IHI Corporation rozpoczynają współpracę w zakresie budowy konstelacji maksymalnie 24 satelitów radarowych z syntetyczną aperturą SAR na potrzeby wojska,…

2025-05-22 | Redakcja | 3 minuty

Postępy Airbusa w brytyjskim programie satelitarnym Skynet 6A

Europejska spółka Airbus Defence and Space zakończyła proces integracji modułów łączności i usługowych satelity telekomunikacyjnego Skynet 6A dla Ministerstwa Obrony Wielkiej…

2025-05-20 | Rafał Muczyński | 4 minuty

SBU o szczegółach operacji Pajęczyna: Zniszczono bombowiec strategiczny Tu-160?

Służba Bezpieczeństwa Ukrainy opublikowała nagranie wideo z kompilacją wszystkich trafień dronów FPV typu Osa, którymi 1 czerwca zaatakowano rosyjskie bazy lotnictwa strategicznego,…

2025-06-04 | Rafał Muczyński | 4 minuty

Ukraińska SBU zaminowała Most Krymski

Służba Bezpieczeństwa Ukrainy zaminowała fundament pod jednym ze słupów Mostu Krymskiego żeby zdestabilizować całą konstrukcję. Dziś nad ranem doszło do podwodnej eksplozji.

2025-06-03 | Rafał Muczyński | 3 minuty

Airbus Helicopters Polska świętuje dekadę działalności inżynieryjnej

Airbus Helicopters Polska obchodzi dziś 10-lecie istnienia, czyli dekadę ważnego wkładu w programy śmigłowcowe Airbus Helicopters.

2025-06-04 | Redakcja | 3 minuty

GROTowisko-25 startuje już w przyszłym tygodniu

W weekend 14-15 czerwca 2025 r. odbędzie się kolejna edycja GROTowiska. Ponownie na terenie kompleksu wojskowego w Zegrzu odbędzie się konferencja poświęcona karabinkowi…

2025-06-04 | Redakcja | 3 minuty

IDET & PYROS 2025: Amfibia gąsienicowa KALAN jako następca PTS

Podczas Międzynarodowych Targów Techniki i Usług Pożarowych PYROS (towarzyszących targom IDET 2025 w Brnie), czeska spółka New Space Technologies zaprezentowała amfibię gąsienicową KALAN.

2025-05-30 | Rafał Muczyński | 3 minuty

Policja Peru odebrała kolejne śmigłowce UH-60A+ Black Hawk

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Peru poinformowało, że Policja Narodowa odebrała kolejne trzy śmigłowce wielozadaniowe UH-60A+ Black Hawk, które dołączyły do już trzech posiadanych,…

2025-05-23 | Rafał Muczyński | 4 minuty

SBU o szczegółach operacji Pajęczyna: Zniszczono bombowiec strategiczny Tu-160?

Służba Bezpieczeństwa Ukrainy opublikowała nagranie wideo z kompilacją wszystkich trafień dronów FPV typu Osa, którymi 1 czerwca zaatakowano rosyjskie bazy lotnictwa strategicznego,…

2025-06-04 | Rafał Muczyński | 4 minuty

GROTowisko-25 startuje już w przyszłym tygodniu

W weekend 14-15 czerwca 2025 r. odbędzie się kolejna edycja GROTowiska. Ponownie na terenie kompleksu wojskowego w Zegrzu odbędzie się konferencja poświęcona karabinkowi…

2025-06-04 | Redakcja | 3 minuty

SBU o szczegółach operacji Pajęczyna: Zniszczono bombowiec strategiczny Tu-160?

Służba Bezpieczeństwa Ukrainy opublikowała nagranie wideo z kompilacją wszystkich trafień dronów FPV typu Osa, którymi 1 czerwca zaatakowano rosyjskie bazy lotnictwa strategicznego,…

2025-06-04 | Rafał Muczyński | 4 minuty

50 tysięcy godzin nalotu śmigłowców SW-4 Puszczyk w Wojsku Polskim

Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych poinformowało, że flota lekkich śmigłowców szkolnych PZL SW-4 Puszczyk przekroczyła nalot wynoszący 50 000 godzin.

2025-06-04 | Rafał Muczyński | 3 minuty

Rosja: Międzynarodowy Salon Lotniczo-Kosmiczny MAKS znowu odwołany

Dyrektor generalny rosyjskiej państwowej korporacji Rostiech Siergiej Czemiezow poinformował, że 16. Międzynarodowy Salon Lotniczo-Kosmiczny MAKS-2025 w podmoskiewskim Żukowskim na lotnisku Ramienskoje został odwołany.

2025-06-04 | Rafał Muczyński | 2 minuty

GROTowisko-25 startuje już w przyszłym tygodniu

W weekend 14-15 czerwca 2025 r. odbędzie się kolejna edycja GROTowiska. Ponownie na terenie kompleksu wojskowego w Zegrzu odbędzie się konferencja poświęcona karabinkowi…

2025-06-04 | Redakcja | 3 minuty
Shooting

Mactronic M-Fire Guardian – nowa latarka dla profesjonalistów

Mactronic wprowadza do oferty nową latarkę kątową M-Fire Guardian. Jak podaje producent, jest to pierwsza latarka kątowa z światłem czerwonym z certyfikatem ATEX, oznaczającym…

2025-06-04 | Michał Ihnatów | 7 minut

Nowe pociski/amunicja Lapua TRX TrueRange Expanding

Lapua wkrótce wprowadzi do oferty linię pocisków oraz kompletnej amunicji TRX TrueRange Expanding, przeznaczoną dla strzelców długodystansowych oraz myśliwych polujących na dłuższych dystansach.

2025-06-04 | Michał Ihnatów | 2 minuty

Mactronic M-Fire Guardian – nowa latarka dla profesjonalistów

Mactronic wprowadza do oferty nową latarkę kątową M-Fire Guardian. Jak podaje producent, jest to pierwsza latarka kątowa z światłem czerwonym z certyfikatem ATEX, oznaczającym…

2025-06-04 | Michał Ihnatów | 7 minut

Nowe pociski/amunicja Lapua TRX TrueRange Expanding

Lapua wkrótce wprowadzi do oferty linię pocisków oraz kompletnej amunicji TRX TrueRange Expanding, przeznaczoną dla strzelców długodystansowych oraz myśliwych polujących na dłuższych dystansach.

2025-06-04 | Michał Ihnatów | 2 minuty

Konwersja MSBS GROT BULLPUP już dostępna

Fabryka Broni „Łucznik” Radom wprowadza do oferty długo wyczekiwane zestawy konwersyjne do karabinków samopowtarzalnych MSBS GROT S16 FB-M1 oraz S10 FB-M1, umożliwiające zamianę…

2025-06-02 | Michał Ihnatów | 3 minuty

IDET 2025: Grand Power z karabinkami M4M1 dla Słowackich Sił Zbrojnych

Na Międzynarodowych Targach Techniki Wojskowej i Służb Ochrony Porządku IDET 2023 w Czechach, Grand Power – słowacki producent broni palnej – zaprezentował wojskowe…

2025-05-28 | Michał Ihnatów | 4 minuty

Strzelectwo od podstaw cz. 3 – Od egzaminu po WPA

Egzamin na patent strzelecki mamy już za sobą? Świetnie, ale droga do pozwolenia na broń jest długa. Biorąc pod uwagę czas, wysiłek i poniesione koszty, nie jesteśmy jeszcze…

2025-04-30 | Tomasz Karasiński | 21 minut

Wszystko o gwizdkach — Urządzenia wylotowe w broni palnej

A co by było, gdyby gazy wylotowe mogły jeszcze wykonać dla nas jakąś robotę? Niosą przecież sporą energię, która marnuje się, a nawet działa na niekorzyść…

2025-04-21 | Tomasz Karasiński | 32 minuty

UF PRO P40 Mark I Range Pants – spodnie do dynamiki

UF PRO zapowiada spodnie P40 Mark I Range Pants, zaprojektowane specjalnie do strzelectwa dynamicznego. Wykonane z lekkiej tkaniny poliamidowej, cechują się szerokim wykorzystaniem…

2025-05-29 | Michał Ihnatów | 4 minuty

Recenzja Ruike LD51-B – Scyzoryk prawie idealny

W branży kieszonkowych narzędzi największy udział należy się nożom składanym czołowych marek, wykonanych z kosmicznie drogiej stali. Klasyczne scyzoryki, narzędzia wielofunkcyjne, znak…

2025-05-26 | Michał Ihnatów | 1 minut

Minister Sportu i Turystyki uchyla uchwałę PZSS

Minister Sportu i Turystyki Sławomir Nitras uchylił uchwałę Zarządu Polskiego Związku Strzelectwa Sportowego 27/2025 z dnia 26 marca 2025 roku w sprawie wprowadzenia…

2025-05-23 | Michał Ihnatów | 3 minuty

Strzelectwo od podstaw cz. 3 – Od egzaminu po WPA

Egzamin na patent strzelecki mamy już za sobą? Świetnie, ale droga do pozwolenia na broń jest długa. Biorąc pod uwagę czas, wysiłek i poniesione koszty, nie jesteśmy jeszcze…

2025-04-30 | Tomasz Karasiński | 21 minut

Czasowy zakaz noszenia broni w Warszawie w dniu 25 maja

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji opublikowało rozporządzenie w sprawie wprowadzenia czasowego zakazu noszenia broni lub przemieszczania jej w stanie rozładowanym na obszarze miasta stołecznego…

2025-05-23 | Michał Ihnatów | 4 minuty

SprawdzaMY za zaświadczeniem do nabycia broni w mObywatel

Zespół SprawdzaMY, założony przez Rafała Brzoskę, zgłosił kolejny pomysł w najnowszym pakiecie usprawnień – wprowadzenie zaświadczenia upoważniajacego do nabycia broni do aplikacji mObywatel.

2025-05-09 | Michał Ihnatów | 3 minuty

Kamizelka ratownika, która chroni – BC Arms Archangel

Kamizelka ratownika Archangel to efekt współpracy firm Currahee oraz BC Arms. Powstała w odpowiedzi na zapotrzebowanie rynku w zakresie ochrony osobistej zespołów ratownictwa medycznego. Na papierze…

2025-05-16 | Mariusz Rams | 7 minut

System Direct Action Spitfire Plate Carrier cz.1 – Sprawdźmy noszak

W dniu dzisiejszym na rynku dostępnych jest wiele rozwiązań w kategorii oporządzenia. Podstawowym, i raczej niezbędnym  elementem naszego wyposażenia są noszaki osłon balistycznych, których kilka…

2025-05-08 | Michał Gaweł | 15 minut

Relacja z Kaliber Shooting Festival 2025

W dniach 17-18 maja na strzelnicy Bellona w Maryninie odbyła się impreza Kaliber Shooting Festival 2025. Dla amatorów broni palnej i osób mocno wkręconych…

2025-06-03 | Tomasz Karasiński | 15 minut

Delta Long Range Weekend 2025 za nami

10 i 11 maja br. na poligonie Wojskowego Instytutu Technicznego Uzbrojenia w podwarszawskiej Zielonce odbyła się kolejna edycja Delta Long Range Weekend. To impreza, która zyskała…

2025-05-15 | Grzegorz Sobczak | 5 minut
Adventure

Recenzja Ruike LD51-B – Scyzoryk prawie idealny

W branży kieszonkowych narzędzi największy udział należy się nożom składanym czołowych marek, wykonanych z kosmicznie drogiej stali. Klasyczne scyzoryki, narzędzia wielofunkcyjne, znak…

2025-05-26 | Michał Ihnatów | 1 minut

Kosmiczne jedzenie Astro menu od LYOFOOD w sprzedaży

LYOFOOD, polski producent żywności liofilizowanej, wprowadza do dystrybucji nowe Astro menu, w skład którego wchodzą polskie dania oraz desery stworzone na potrzeby projektu Bonus Food…

2025-05-23 | Michał Ihnatów | 1 minut

Rąbać, łupać, strugać, wbijać, czyli siekiera w terenie. „Toporny” poradnik dla bezpieczeństwa i spokoju ducha

„Tylko niech im pan nie daje siekier do ręki!” To zdanie słyszę często, kiedy rozpoczynam zajęcia terenowe, nieważne czy z młodzieżą, czy z dorosłymi. Narzędzia do rąbania wzbudzają lęk,…

2024-10-21 | Tomasz Świątkowski | 1 minut

Elementarz preppersa: zapasy żywności

Prepping to „hobby” tak wielowątkowe, że chyba nie ma na tym świecie arcymistrza, który opanowałby wszystkie powiązane z nim umiejętności. Jednak niektóre z zagadnień preppingu są absolutnie kluczowe.…

2024-09-21 | Tadeusz Jakliński | 1 minut

Lynx Custom Knives – masywny taktyk z polskiej stajni

Czasem trafia w ręce coś, co od razu zdradza, że nie powstało na taśmie produkcyjnej. Nie przez przypadek, nie bo się sprzeda, tylko dlatego, że ktoś po drugiej stronie blachy i szlifierki…

2025-05-13 | Mateusz Sułek | 1 minut

Torba Helikon-Tex Field Tote już dostępna!

Nowości z Enforce Tac 2025 stopniowo pojawią się w ofercie Helikon-Tex. Field Tote to torba z linii Urban, która łączy cywilny styl z militarnym zacięciem.

2025-05-08 | Michał Ihnatów | 1 minut

Koszula hawajska od Helikon-Tex już w sklepach

Do dystrybucji trafia kolejna nowość Helikon-Tex z Enforce Tac 2025. Koszule hawajskie łączą klasyczny, tropikalny styl z militarnymi akcentami wplecionymi we wzór.

2025-05-15 | Michał Ihnatów | 1 minut

Helikon-Tex Tracer — anorak zamiast bluzy mundurowej?

Kurtka Tracer to kolejny anorak (czy też kangurka) od Helikon-Tex. Od pozostałych różni się tym, że należy do linii Patrol i zaprojektowany został do użytku wojskowego — dlatego też…

2025-04-11 | Michał Ihnatów | 1 minut

Jak dojechać szybowcem pod K2? Spotkanie ze Sławkiem Makarukiem.

W najbliższy piątek 7 lutego o godzinie 18:00 w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie odbędzie się wyjątkowe wydarzenie, którego gościem specjalnym będzie Sławek Makaruk – podróżnik,…

2025-02-05 | Redakcja | 1 minut

Swarovski BP24: plecak do podglądania natury

„– Stary, mam plecak Swarovskiego! – Z diamentów? – Nie no, naprawdę Swarovskiego. Taki na optykę! – Ale jak to? Tego od pierścionków i kolczyków?”. Tak w większości…

2024-07-03 | Konrad Busza | 1 minut

„Zabić Ukrainę. Alfabet rosyjskiej agresji” – wojna oczami reportera

Marcin Ogdowski to jeden z najbardziej cenionych polskich korespondentów wojennych, znany z bezkompromisowych, rzetelnych i często brutalnie szczerych relacji z frontów wojennych. Jego najnowsza książka,…

2025-02-18 | Mateusz Sułek | 1 minut

Między historią a fikcją – czy warto przeczytać „Wojnę Wschodnią. Kroniki”?

Co by było, gdyby zimna wojna przerodziła się w otwarty konflikt zbrojny?
Piotr Langenfeld w swojej książce „Wojna Wschodnia. Kroniki” zabiera nas do alternatywnej wersji historii…

2025-02-14 | Mateusz Sułek | 1 minut

Jak dojechać szybowcem pod K2? Spotkanie ze Sławkiem Makarukiem.

W najbliższy piątek 7 lutego o godzinie 18:00 w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie odbędzie się wyjątkowe wydarzenie, którego gościem specjalnym będzie Sławek Makaruk – podróżnik,…

2025-02-05 | Redakcja | 1 minut

Krakowski Festiwal Górski 2024 – najważniejsze informacje

Krakowski Festiwal Górski odbędzie się w dniach 7-8 grudnia 2024 roku w Centrum Kongresowym ICE Kraków. Jak co roku w programie wiele atrakcji,…

2024-11-07 | Redakcja | 1 minut
Kalendarium

Zbliża się III Międzynarodowy Kongres Antyterrorystyczny

W dniach 21-22 maja 2025 na Uniwersytecie WSB Merito we Wrocławiu odbędzie się trzecia edycja Międzynarodowego Kongresu Antyterrorystycznego. To prestiżowe wydarzenie, gromadzi uznanych ekspertów krajowych i zagranicznych.

2025-05-09 | Redakcja | 2 minuty

III Międzynarodowy Kongres Antyterrorystyczny już w maju

W dniach 21-22 maja 2025 na Uniwersytecie WSB Merito we Wrocławiu odbędzie się trzecia edycja Międzynarodowego Kongresu Antyterrorystycznego. Rejestracja uczestników i prelegentów jest już otwarta!

2025-04-18 | Redakcja | 4 minuty

Szkolenie Team99 Academy poziom LVL3, czyli balistyka zewnętrzna w teorii i praktyce

W dniach 22 i 23 listopada br. Team99 Academy zorganizowała trzeci etap nauki strzelania dalekodystansowego. Tym razem zajęcia praktyczne odbyły się na strzelnicy w Skarżysku-Kamiennej.

2024-12-01 | Grzegorz Sobczak | 7 minut

Szkolenie Long Range Shooting Team99 Academy LVL2, czyli kto nie liczy, ten nie trafia

W sobotę 28 września Team99 Academy zorganizowała kolejny etap szkolenia w zakresie strzelectwa dalekodystansowego – tym razem na poziomie LVL2. Zajęcia odbywały się…

2024-09-30 | Grzegorz Sobczak | 6 minut

Zbliża się III Międzynarodowy Kongres Antyterrorystyczny

W dniach 21-22 maja 2025 na Uniwersytecie WSB Merito we Wrocławiu odbędzie się trzecia edycja Międzynarodowego Kongresu Antyterrorystycznego. To prestiżowe wydarzenie, gromadzi uznanych ekspertów krajowych i zagranicznych.

2025-05-09 | Redakcja | 2 minuty

III Międzynarodowy Kongres Antyterrorystyczny już w maju

W dniach 21-22 maja 2025 na Uniwersytecie WSB Merito we Wrocławiu odbędzie się trzecia edycja Międzynarodowego Kongresu Antyterrorystycznego. Rejestracja uczestników i prelegentów jest już otwarta!

2025-04-18 | Redakcja | 4 minuty

Nowe zawody taktyczne na mapie Polski, czyli relacja z Defcon One 2024

Kurz po zawodach Defcon One zdecydowanie już opadł, siniaki poznikały, a emocje nadal nas trzymają. Te intensywne dwa dni przyniosły niezapomniane wspomnienia…

2024-11-20 | Klaudia Lazar | 8 minut

MCS Bochnia zaprasza na zawody „Solny Garnizon”

Zapraszamy wszystkich chętnych na zawody strzeleckie, organizowane 13 października przez Solny Garnizon, na strzelnicy Małopolskiego Centrum Strzelectwa w Bochni.

2024-09-24 | Redakcja | 2 minuty

Bilans dwóch dekad misji PKW Afganistan cz. 1

30 czerwca 2021, na lotnisku we Wrocławiu wylądował samolot z polskimi żołnierzami powracającymi z Afganistanu. Minister Obrony Narodowej Mariusz Błaszczak podziękował żołnierzom w następujących słowach: Dziś zakończyła się misja Polaków w Afganistanie. Była to decyzja sojusznicza. Wypełniliście tę misję celująco. Udowodniliście, że żołnierze Wojska Polskiego są w stanie wspierać naszych sojuszników zawsze, gdy zajdzie taka potrzeba. Dziękuję Wam za tę służbę (1). Tym samym zakończyła się misja Polskiego Kontyngentu Wojskowego, która trwała dwadzieścia lat.

Misja afgańska była najdłuższą zagraniczną operacją Wojska Polskiego i pierwszą, na taką skalę, zakładającą udział polskich sił zbrojnych w działaniach wojennych od czasu zakończenia II wojny światowej. Dwie dekady obecności Polaków na terenach objętych stałym konfliktem, operacje przeprowadzane w odmiennym kręgu kulturowym czy możliwość współpracy na szczeblu międzynarodowym z wojskami sojuszniczymi zaowocowały bezcennym doświadczeniem, którego nie sposób było zdobyć na poligonie.

Polski Kontyngent Wojskowy w ramach Sił Bezpieczeństwa realizował zadania w trzech etapach. Etap pierwszy, trwający do października 2010, realizowany był w ramach misji stabilizacyjnej i doradczo-szkoleniowej (I–VII zmiana). Celem działań było zapewnienie swobody operacyjnej w prowincji Ghazni oraz poprawa poziomu bezpieczeństwa żołnierzy poprzez stopniowe zwiększanie sił, a także wspieranie władz lokalnych oraz działalność doradczo-szkoleniowej i partnerstwo podczas zadań wykonywanych wspólnie z Afgańskimi Siłami Bezpieczeństwa. Amerykanie powołali w tym celu Combined Security Transition Command – Afghanistan [CSTC-A]. Drugi etap, trwający od października 2010 do maja 2013, obejmował przedsięwzięcia w ramach misji stabilizacyjno-szkoleniowej (VIII–XI zmiana) i misji szkoleniowo-stabilizacyjnej (XII zmiana). Głównym celem było utrzymanie osiągniętego poziomu bezpieczeństwa w pierwszym etapie oraz skoncentrowanie wysiłku PKW na szkoleniu i doradzaniu Afgańskim Siłom Bezpieczeństwa, a także zwiększenie zakresu działalności pomocowej, polepszającej standard życia miejscowej ludności. Społeczność międzynarodowa powołała Zespoły Odbudowy Prowincji (Provincial Reconstruction Team – PRT). Jeden z nich funkcjonował w prowincji Ghazni. Tworzyli go wspólnie Amerykanie i Polacy. Łącznie w latach 2008-2013 na terenie prowincji Ghazni zrealizowano 50 projektów szkoleniowych, 99 projektów infrastrukturalnych, 45 projektów zakupowych na kwotę ponad 80 mln PLN (25 mln USD) (2).

Kolumna pojazdów opancerzonych PKW Afganistan podczas patrolu

Etap trzeci, trwający od maja 2013 do grudnia 2014, to realizacja przedsięwzięć w ramach misji doradczo-wspierającej (XIII–XIV zmiana) ukierunkowanej na osiągniecie zdolności do wycofania PKW, a także wsparcie i doradztwo w działalności operacyjnej, prowadzonej samodzielnie przez ANSF oraz władze prowincji Ghazni. Jednocześnie w tym etapie został opracowany plan i harmonogram zakończenia misji ISAF oraz wycofanie sprzętu do kraju.

Z punktu widzenia wojska i zdobytego doświadczenia najważniejsze okazały się walki z siłami talibów oraz wyciągnięte z tych zdarzeń wnioski. Działania prowadzane przez Polaków nie ograniczały się wyłącznie do działań zbrojnych. Operacja w Afganistanie opierała się na haśle walki o serca i umysły. Siły międzynarodowe postawiły sobie za cel przekonać Afgańczyków, że w kraju o niestabilnej od dekad sytuacji politycznej, bez ustanku targanej wewnętrznymi walkami, można żyć inaczej. Działania w terenie zamieszkałym przez niechętną lub wrogą ludność przekładają się bezpośrednio na zwiększenie zagrożenia utraty życia lub zdrowia żołnierzy biorących udział w misji. Z tego założenia Polacy również wywiązali się znakomicie.

Jak jednak określić całokształt udziału polskich sił zbrojnych podczas dwóch dekad pobytu w Afganistanie? Zależnie od etapu misji zmieniały się cele i zaangażowanie, tym samym trudno stwierdzić jednoznacznie czy osiągnięto sukces czy porażkę. Patrząc zero-jedynkowo można mówić o porażce, ponieważ cel polityczny nie został osiągnięty. Biorąc jednak pod uwagę całokształt można mówić o sukcesie. W poniższym artykule postaram się odnieść do poszczególnych wydarzeń jakie miały miejsce podczas działań Polskiego Kontyngentu Wojskowego i przedstawić bilans zysków i strat, które wynikają z naszego uczestnictwa w misji.

 

Geneza

Interwencja w Afganistanie była bezpośrednim wynikiem ataków na World Trade Centre i Pentagon, które nastąpiły 11 września 2001. Do zamachów przyznało się islamskie terrorystyczne ugrupowanie Al-Kaida, na czele którego stał Osama bin Laden. Przeprowadzone na taką skalę zamachy były dotychczas nieznane w świecie zachodnim. W obiegu informacji dość regularnie pojawiały się informacje o zamachach na Bliskim Wschodzie czy na pograniczu indyjsko-pakistańskim, jednak Zachód był wolny od tego typu zdarzeń.

Tym bardziej przerażający dla świata był fakt, że miały one miejsce w samym sercu Stanów Zjednoczonych, czyli światowego mocarstwa i najważniejszego państwa Paktu Północnoatlantyckiego. Reakcja USA była natychmiastowa, tym samym Afganistan znalazł się w centrum zainteresowania amerykańskiego wywiadu jako państwo, w którym schronienie znalazł Osama bin Laden i jego współpracownicy. Społeczność międzynarodowa udzieliła poparcia Stanom Zjednoczonym w tym, kilka państw muzułmańskich: Pakistan, Zjednoczone Emiraty Arabskie i Arabia Saudyjska.

Aby uniknąć oskarżeń o zemstę, Waszyngton zdecydował o stworzeniu koalicji międzynarodowej podkreślając jednocześnie, że to nie Afganistan jest celem działań, lecz ukrywający się na jego terenie przywódcy organizacji terrorystycznej. Kluczowe było określenie terror, ponieważ amerykańskiemu prezydentowi zależało na uniknięciu etymologicznego połączenia wojny świata zachodniego ze światem islamu. Argumentu tego używali w przekazach informacyjnych radykalni przeciwnicy USA. Na specjalnym posiedzeniu, które odbyło się w dniach 12–13 września, Rada Ambasadorów NATO wydała oświadczenie określające atak na USA jako atak na wszystkie kraje sojuszu. Stany Zjednoczone zdecydowały się pierwszy raz w historii na wykorzystanie Artykułu 5 Traktatu Waszyngtońskiego, którego treść jasno określa sojusznicze zobowiązania: Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub więcej z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uznana za napaść przeciwko nim wszystkim i dlatego zgadzają się, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, to każda z nich, w ramach wykonywania prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, uznanego na mocy artykułu 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom napadniętym, podejmując niezwłocznie, samodzielnie jak i w porozumieniu z innymi Stronami, działania, jakie uzna za konieczne, łącznie z użyciem siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego (3).

Dodatkowo Kongres Stanów Zjednoczonych 15 września 2001 zezwalała prezydentowi na (…) użycie wszelkich niezbędnych i stosownych sił przeciwko tym krajom, organizacjom lub osobom, które uzna za odpowiedzialne za planowanie, zaaprobowanie, wykonanie lub wspomaganie terrorystycznych ataków w dniu 11 września 2001, lub które dostarczyły schronienia takim organizacjom lub osobom, w celu zapobieżenia popełnieniu wszelkich, kolejnych aktów międzynarodowego terroryzmu wobec Stanów Zjednoczonych przez takie kraje, organizacje lub osoby (4).

Wobec powyższego George W. Bush wystosował wobec talibów ultimatum, w którym żądał wydania wszystkich liderów Al-Kaidy ukrywających się w Afganistanie, zwolnienia bezpodstawnie więzionych cudzoziemców, zamknięcia wszystkich obozów terrorystycznych i przekazania odpowiednim władzom wszystkich członków ekstremistycznych organizacji, zezwolenia Stanom Zjednoczonym na sprawdzenie wszystkich tych obozów (5).

Po odrzuceniu żądań mogły się rozpocząć działania zbrojne. 7 października rozpoczęła 2001 się operacją „Enduring Freedom”. Po stronie międzynarodowej koalicji opowiedział się Sojusz Północny, ugrupowanie mudżahedinów reprezentujące władzę, które obalił w 1996 mułła Omar. Amerykańskie naloty na Kabul dość szybko doprowadziły do zajęcia tych terenów przez sprzyjających im mudżahedinów w grudniu 2001.

Pierwsza część operacji Enduring Freedom zakończyła się umiarkowanym sukcesem. Udało się zrealizować większość sformułowanych przez rząd USA celów militarnych. Likwidacji uległy wszystkie ośrodki szkolenia terrorystów w Afganistanie, obalono reżim talibów i stworzono podstawy do normalizacji sytuacji w tym kraju. Wojna z talibami doprowadziła do przejęcia władzy przez polityków związanych z NATO, co rodziło nadzieję na szybką demokratyzację tego kraju i podniesienie warunków życia. Niestety, sytuacja na terenie Afganistanu w kolejnych latach nie uległa znaczącej poprawie. USA, usatysfakcjonowane osiągnięciem krótkoterminowych celów, skupiły się na działaniach w Iraku, pozostawiając teatr afgański głównie siłom NATO, które rozpoczęły przedsięwzięcia w ramach operacji ISAF (6) za cel obierając grupy talibów ukrywające się w górach.

Udział Polski w Enduring Freedom

Polska dysponująca swoimi siłami zbrojnymi po rozpadzie Związku Sowieckiego i Układu Warszawskiego zdecydowała, że swoją przyszłość i politykę będzie kształtowała w oparciu o Sojusz Północnoatlantycki, do którego dołączyła w 1999. W następstwie decyzji USA o powołaniu się na Artykuł 5 Polska, jako jedno z pierwszych państw, zdecydowała się wywiązać ze zobowiązań sojuszniczych. Podstawą prawną pozwalającą na udział Sił Zbrojnych RP były dwa dokumenty: ustawa z dnia 17 grudnia 1998 o zasadach użycia lub pobytu SZ RP poza granicami państwa oraz postanowienia Prezydenta RP z dnia 20 listopada 2001 o użyciu Polskiego Kontyngentu Wojskowego w składzie Sił Sojuszniczych w Islamskim Państwie Afganistanu, Republice Tadżykistanu i Republice Uzbekistanu oraz na Morzu Arabskim i Oceanie Indyjskim (7).

W początkowym okresie polscy żołnierze brali udział w działaniach polegających na powstrzymaniu działalności zbrojnych grup talibów

W czasie I zmiany PKW w skład komponentu lądowego weszło: 30 żołnierzy plutonu logistycznego z 10. Brygady Logistycznej w Opolu, 40 żołnierzy z 1. Brygady Saperów w Brzegu, 13 komandosów GROM-u, oraz 10 żołnierzy z innych jednostek Komponent morski stanowiło 53 marynarzy na ORP Kontradmirał Xawery Czernicki, wśród nich znajdowało się sześciu komandosów z jednostki Formoza. Okręt operował na wodach Zatoki Perskiej. Jednostka specjalna GROM była gotowa do udziału w misji w Afganistanie już w 2001.

Żołnierze zostali rozlokowani w posowieckiej bazie Bagram. Głównym zadaniem I zmiany PKW były działania saperskie polegające na usuwaniu licznych min i niewybuchów znajdujących się wokół bazy, pozostałości po sowieckiej obecności w Afganistanie z lat 1979-89. Ponadto Polacy musieli zabezpieczyć tereny bazy budując umocnienia oraz usuwać wraki sprzętu po Armii Czerwonej z podległych im terenów.

Kolejne zmiany PKW podjęły szereg działań zmierzających do zabezpieczenia terenu i przysłużenia się ludności cywilnej. Za przykład może posłużyć VII zmiana, która wybudowała pięciokilometrowy odcinek drogi, o szerokości siedmiu metrów, łączący bazę Bagram z wioską Shaka. Zadnieniem nie określonym w wytycznych, którego podjęli się Polacy byłą opieka nad sierocińcem w miejscowości Charikar. Żołnierze z własnej inicjatywy nawiązali kontakt z placówką i przez cały okres dostarczali dzieciom ubrania, wodę pitną i żywność. Pomocy w wypełnieniu tego zadania udzieliła Caritas, który kilkukrotnie przekazał dary, które trafiły do ponad setki wychowanków domu dziecka (8). W trakcie operacji Enduring Freedom, w okresie od 16 marca 2002 do 25 kwietnia 2007, Polski Kontyngent Wojskowy obejmował dziesięć zmian, podczas których liczebność żołnierzy zmieniała się od początkowych 300 do 120 podczas zmian późniejszych.

Praktycznie od początku żołnierze PKW Afganistan zaangażowali się w pomoc dla afgańskich dzieci

Z ciekawostek warto zwrócić uwagę, że podczas I zmiany polskiego kontyngentu obok wojsk lądowych brał udział polski okręt ORP Kontradmirał Xawery Czernicki. Również podczas misji Enduring Freedom, na większą skalę byli wykorzystywani żołnierze jednostek specjalnych GROM. Głównym ich celem był rekonesans oraz ochrona odwiedzających polską bazę polityków.

Podsumowując, Wojsko Polskie zebrało dobre opinie. Wywiązywało się z powierzonych zadań, wspierało sojuszników w ramach przeznaczonych obowiązków (wykonanie stanowisk dla samolotów na lotnisku w Bagram), nawiązali dobre relacje z cywilami. Trzeba zaznaczyć, że udział w operacji w Afganistanie nie był dla Polaków zupełną niewiadomą. Dowódcy traktowali misję jako przedłużenie działań w Iraku. Dzięki zdobytemu tam doświadczeniu żołnierzom było łatwiej przystosować się do panującej w Afganistanie sytuacji polityczno-kulturowej.

Jedną z pierwszych lekcji jakie musieli odrobić nasi żołnierze było nauczenie się współdziałania z oddziałamy sojuszniczymi z NATO, głównie z wojskami Stanów Zjednoczonych

Międzynarodowe Siły Wsparcia Bezpieczeństwa

Wraz z pogarszającą się sytuacją polityczną na terenie Afganistanu, dowództwo amerykańskie rozpoczęło działania zmierzające do przekształcenia obecnej formuły misji skierowanej przeciwko ukrywającym się członkom Al-Kaidy w operację międzynarodową pod egidą NATO. Zmiana formatu misji miała być płynna. Operacja ISAF rozpoczęła się dzień po zakończeniu Enduring Freedom. Wszyscy członkowie Paktu Północnoatlantyckiego, którzy zdecydowali się wziąć udział w misji zostali o planach poinformowani z odpowiednim wyprzedzeniem, żeby przygotować wojsko do zwiększonego wysiłku w stosunku do lat 2002-2007. Ponieważ rząd polski zdecydował o kontynuacji obecności Wojska Polskiego w Afganistanie podjęto szereg czynności przygotowujących do operacji. Najważniejsza, z punktu widzenia legislacji, była decyzja i zgoda prezydenta, jako Zwierzchnika Sił Zbrojnych, na udział wojska polskiego w kolejnej misji. Ta została wydana jako Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 listopada 2006 zmieniające postanowienie o przedłużeniu okresu użycia Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Islamskim Państwie Afganistanu (9).

W początkowej fazie działań w Afganistanie polski kontyngent nie dysponował sprzętem umożliwiającym sprawne działanie. Dostarczenie do Afganistanu pierwszych KTO Rosomak znacząco poprawiło sytuację sprzętową

Konieczność udziału argumentowano chęcią wywiązania się z sojuszniczych zobowiązań jakie nakładał na Polskę fakt bycia członkiem Sojuszu Północnoatlantyckiego. Politycy przekonywali również o wzroście znaczenia Rzeczypospolitej na arenie międzynarodowej jako stabilnego, a co ważniejsze, pewnego sprzymierzeńca. Ówczesny minister obrony narodowej Radosław Sikorski już we wrześniu informował opinię publiczną: w Afganistanie trwa proces polityczny, zmierzający do rozszerzania władzy centralnej na całe jego terytorium. Zwiększenie obecności sił międzynarodowych ISAF w prowincjach wschodnich Afganistanu jest tego kolejnym etapem. Polska chce pomóc w tych działaniach. Jeżeli zaniechamy tego, wycofamy się i pozostawimy Afganistan samemu sobie, w niedługim czasie na jego terenie powstałoby radykalne islamskie państwo terrorystyczne, czerpiące ogromne zyski z handlu narkotykami, a fundusze przeznaczające na finansowanie akcji terrorystycznych na całym świecie. Zagrożenia tego w pełni świadomy jest te rząd Afganistanu na czele z prezydentem Karzajem. Dlatego prezydent Karzaj oraz ministrowie rządu afgańskiego stale apelują o zwiększenie wysiłku społeczności międzynarodowej na rzecz ustabilizowania sytuacji i odbudowy państwa. Polska chce być w tych działaniach obecna w sposób widoczny — stosownie do naszego potencjału. Chciałbym przy tej okazji przypomnieć, że w ramach NATO, tak jak inni sojusznicy, zgodziliśmy się na osiągnięcie poziomu zaangażowania wynoszącego 8% naszych sił lądowych na potrzeby operacji prowadzonych poza granicami kraju. Nasze obecne zaangażowanie we wszystkich operacjach nie sięga nawet połowy tego pułapu. Trudno więc mówić o nadmiernym wysiłku wojska czy kosztach — zwłaszcza w kontekście liczebności naszej armii i pozycji Polski na arenie międzynarodowej 10). Radosław Sikorski argumentował również prolongatę naszej obecności jako moralny dług narodu polskiego wobec narodu afgańskiego, który zaciągnęliśmy w latach 1980.. Wówczas zaangażowanie Związku Sowieckiego w trwającą dekadę operację w Afganistanie uniemożliwiło Moskwie interwencję w Polsce.

Przygotowania do misji rozpoczęto wcześniej. Na terenie Polski formowano oddziały mające wejść w skład I zmiany PKW. Szkolenia obejmowały: formowanie obsady, szkolenia oraz przygotowania indywidualne. W ramach pierwszej fazy dokonywano wszystkich czynności formalnoprawnych pozwalających na sformowanie zmiany: kwalifikacji żołnierzy na odpowiedzenie stanowiska i funkcję, badania lekarskie i szczepienia pozwalające na wyjazd. W każdym przypadku przygotowywano większą liczbę żołnierzy od planowanej zmiany, aby w razie wystąpienia okoliczności uniemożliwiających służbę stan liczbowy zakładanej zmiany pozostał niezmieniony, a zastępujący żołnierz był przygotowany do wymaganych obowiązków. Druga faza to okres szkolenia podstawowego na szczeblach drużyny i plutonu: zajęcia na poligonach i strzelnicach oraz zajęcia z taktyki z wyszczególnieniem ćwiczeń medycznych. Na tym etapie wojsko zapoznawało się ze sprzętem, który miało wykorzystywać w czasie misji, np. współdziałanie ze śmigłowcami. Dotyczyło to zwłaszcza tych jednostek, które na co dzień nie dysponowały sprzętem będącym w wyposażeniu kontyngentu. Następnie dochodziło do zgrywania poszczególnych plutonów w ramach jednego Zespołu Bojowego. Sprawdzano m.in. prowadzenie łączności radiowej, doskonalono procedury wezwania wsparcia ogniowego i wsparcia z powietrza. Ostatnim etapem przygotowań było ćwiczenie zgrywające pododdziały w ramach całego kontyngentu. Kluczowym elementem szkolenia było każdorazowe wykorzystanie doświadczeń żołnierzy poprzednich zmian, którzy powrócili z rejonu operacji i w ramach zajęć dzielili się swoim doświadczeniem. Całość szkolenia kończyła się egzaminem, którego zaliczenie było warunkiem skierowania na misję zagraniczną. Dodatkowo szkolono z taktyki zabezpieczania terenu, konwojowania, pilotowania w warunkach górskich (śmigłowce) oraz prowadzono szereg zajęć mających przygotować wojsko do działań w obcym kręgu kulturowym. Dużo uwagi poświęcono tzw. rules of engagement, które to uszczegóławiały możliwość użycia broni.

Działania w Afganistanie to także walka o dusze. Nasi medycy zaangażowali się w pomoc dla lokalnej społeczności budując pozytywny wizerunek polskiego wojska

W trakcie realizacji zadań w ramach operacji ISAF misję w Afganistanie wykonywało 15 zmian Polskiego Kontyngentu Wojskowego (od czwartej zmiany Polskich Sił Zadaniowych). Przez jedną zmianę Polacy odpowiadali za prawidłowe funkcjonowanie międzynarodowego portu lotniczego w Kabulu – Kabul International Airport (KAIA). Liczba Polaków zaangażowanych w operację wahała się od 1200 podczas I zmiany (25 kwietnia 2007 – 31 października 2007) do ok. 2600 podczas zmian VII – X (27 kwietnia 2010 – 26 października 2011).

KTO Rosomak należący do PKW Afganistan w bazie Bagram

Głównym celem Polaków, podobnie jak innych uczestników misji, było zapewnienie bezpieczeństwa na miejscu, dlatego działalność regularnego wojska skupiała się głównie na zabezpieczaniu terenu na potrzeby własne i sojuszników. Do regularnych zadań należało prowadzenie patroli, zajmowanie składów broni i amunicji oraz materiałów do produkcji min. To ostatnie zadanie było szczególnie istotne z uwagi na liczbę ładunków podkładanych na drogach (były to IED – Improvised Explosive Device). Liczbę interwencji polskiego PKW w tej materii została wyszczególniona w tabeli.

 

Liczba incydentów IED w strefie odpowiedzialności PKW
IV V VI VII VIII IX X XI XII XIII XIV
60 90 113 226 163 386 108 162 53 128 97

Źródło: Opracowanie na podstawie danych Dowództwa Operacyjnego Rodzajów Sił Zbrojnych

Wśród rzeczy zabezpieczanych w trakcie likwidacji składów broni i materiałów do produkcji min pułapek najczęściej znajdowano: rakiety różnego rodzaju, granatniki przeciwpancerne RPG-7, granaty moździerzowe, miny różnego typu, broń strzelecką. Oprócz sprzętu w ręce Polaków trafiali rebelianci. W czasie VI zmiany zatrzymano 42, w czasie VII zmiany – 243, a w czasie XI – 127 rebeliantów. Często w trakcie realizowania tego typu operacji przechwytywano także narkotyki, uderzając w jedno z podstawowych źródeł finansowania operacji talibów.

Żołnierze PKW Afganistan podczas sprawdzania samochodu w czasie jednego z patroli

Polscy żołnierze podczas patrolu w Afganistanie. Na pierwszym planie KTO Rosomak-wóz dowodzenia

Resolute Support

Dla koalicji międzynarodowej w Afganistanie priorytetem stało się wypracowanie dalszej formuły swojej obecności na jego terytorium i zakresu pomocy dla rządu w Kabulu. Przyjęte założenia dalszej pomocy w stabilizacji sytuacji w Afganistanie ukierunkowane zostały na skuteczny proces szkolenia afgańskich sił odpowiedzialnych za jego obronę i bezpieczeństwo w takim zakresie, aby w perspektywie czasu mogły przejąć pełną kontrolę nad sytuacją w macierzystym kraju. Działania te mają zostać zrealizowane w ramach nowej misji o nazwie Resolute Support. Misja ISAF zakończyła się 31 grudnia 2014. Dalsza stabilizacja Afganistanu miała się opierać na lokalnych siłach bezpieczeństwa. Z perspektywy czasu można zakładać, że decyzja była przedwczesna czego rozwinięcie postaram się zaprezentować w dalszej części artykułu. Głównym założeniem RSM było przerzucenie ciężaru operacyjnego i działań mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa na siły afgańskie. Stosunek sił międzynarodowych w stosunku do lokalnych miał w założeniach wynosić 80% do 20%. Jednostki zagraniczne ograniczały się do roli doradczej, wsparcia, szkolenia oraz zabezpieczenia teleinformatycznego. Według różnych szacunków w trakcie trwania misji ISAF wojskom sojuszniczym udało się odbudować, wyposażyć i wyszkolić afgańskie siły bezpieczeństwa w liczbie ok. 350 tys. (wojsko, policja, straż graniczna).

W późniejszej fazie obecności w Afganistanie żołnierze PKW zajęli się szkoleniem afgańskich służb bezpieczeństwa

Dla żołnierzy polskich działających w ramach misji w stosunku do lat poprzednich zmienił się charakter działań – operacja Resolute Support nie była misją bojową, dlatego też liczba żołnierzy została w znacznym stopniu zredukowana – do ok. 400. Głównymi zadaniami, do których zostali przydzieleni należało: doradztwo na szczeblu strategicznym i operacyjnym afgańskim dowództwom i instytucjom podległym Ministerstwu Obrony Narodowej i Spraw Wewnętrznych, doradztwo 201. Korpusowi Afgańskiej Armii Narodowej, Narodowym Siłom Policji Afgańskiej i Regionalnemu Centrum Operacyjnemu; ochrona realizujących powyższe zadania doradców oraz ochrona bazy; doraźna ochrona konwojów logistycznych. Misja zakończyła się w czerwcu 2021. Polscy żołnierze po dwóch dekadach opuścili Afganistan. Najważniejszą cechą misji Resolute Support był brak strat osobowych wśród Polaków.

 

1 https://www.wojsko-polskie.pl/dorsz/articles/aktualnosci-w/koniec-polskiej-misji-w-islamskiej-republice-afganistanu/

2 https://www.wojsko-polskie.pl/dorsz/articles/aktualnosci-w/koniec-polskiej-misji-w-islamskiej-republice-afganistanu/

3 https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/traktat-polnocnoatlantycki-waszyngton-1949-04-04-16885651/art-5

4 H. M. Królikowski, Cz. Marcinkowski, Afganistan 2002, Wrocław 2003, s. 23.

5 Op.cit., ss. 23-24

6 Lakomy M., Misja International Security Assistance jako wyzwanie dla bezpieczeństwa międzynarodowego, „Studia Politicae Universitatis Silesience”, t. II, Katowice 2013, s. 199

7 P. Hudyma, „Udział wojsk polskich w misjach zagranicznych o charakterze pokojowym i stabilizacyjnym, w latach 1953 – 2008”, praca_dr.pdf (amu.edu.pl), s.282

8 J. Z. Matuszak, Wojsko Polskie w Afganistanie 2002-2014, Warszawa 2014, s. 54 oraz Wojskowa Caritas z pomocą dla Afganistanu | eKAI

9 http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WMP20060850862

10 Wystąpienie sejmowe ministra ON R. Sikorskiego. Ministerstwo Obrony Narodowej, 21.09.2006.

X