„300” Zacka Snydera contra prawdziwi hoplici

Po odebraniu złej wróżby, wbrew opinii przekupnych polityków, król Sparty Leonidas poszedł pod Termopile walczyć z Persami, prowadząc ze sobą 300 Spartan. Po drodze przyłączyło się do nich kilku(nastu?) Fokijczyków i razem przez kilka dni – uderzając z nagimi torsami na potężną armię perską – zamierzali powstrzymać króla królów przed podbiciem Grecji. Tak można opisać treść filmu, który oparty jest (częściowo) na zmitologizowanym pojęciu o bitwie pod Termopilami i hoplitach greckich. A jak to było naprawdę? Jakiego wyposażenia używał hoplita? Czy Spartanie byli jedynymi, sprawnymi wojownikami w Grecji? I czy już w 480 r. p.n.e. miecz był główną bronią Europejczyków?

Spis treści podcastu

Odcinek podcastu MILMAG Historia “300 Zacka Snydera contra prawdziwi hoplici” odsłuchasz także na Spotify.

00:00 – Wstęp do podcastu
00:55 – Wstęp do odcinka
01:15 – Czy filmy fabularne mogą uczyć historii?
07:20 – Czy „300” w ogóle daje podstawę do rozmowy o historii?
09:47 – Spoiler alert i zastrzeżenie – zaczynamy omawiać film
10:36 – Czym i jak wychowywano Spartiatę i w jakim wieku zaczynał zabijać?
17:57 – Czy Spartiata był zawodowym żołnierzem, a inni Grecy tylko amatorami?
21:51 – Tysiąc, a nie trzystu, Fokijczycy i inni Grecy pod Termopilami
25:30 – Przegrana sprawa? Grecy i wróżby. Trzystu wybranych?
27:51 – Zamiary Leonidasa, armia perska i Nieśmiertelni
33:34 – Nosorożce i proch? Przebieg bitwy pod Termopilami (tej z 480 r. p.n.e.), taktyka Greków i zapomniani bohaterowie
40:02 – Ekwipunek hoplitów
41:11 – Z gołą klatą, czy w pancerzu? Inspiracja greckim malarstwem wazowym
43:34 – Z czego składa się hoplita? Pancerze – dzwonowy, chalkochitonon thorax, linothorax
46:31 – Nagolennice i hełmy
48:36 – Tarcza argiwska – hoplon. Podstawa uzbrojenia ochronnego hoplity
49:41 – Falanga – sposób walki hoplitów
51:27 – Peleryny spartańskie
52:19 – Broń hoplity: włócznia „doru” i miecze: machaira oraz falcata
55:41 – Periojkowie, czyli peltaści – lekkozbrojni armii greckich
56:37 – O falandze jeszcze trochę
58:08 – Podsumowanie i pożegnanie

Galeria

Dygresja: wziąwszy pod uwagę, że Termopile to nie miejscowość, tylko lokacja naturalna, forma geologiczna (przesmyk lądowy pomiędzy morzem a masywem górskim), właściwie powinniśmy mówić o bitwie W Termopilach, jednak forma „POD”, zwykle stosowana do oznaczenia bliskości jakiegoś miasta czy nawet wsi, po prostu utarła się i pozostała w historiografii na stałe. Nie uważam, żeby w imię dokładności i ścisłości warto było z tym walczyć. Po prostu trzeba zapamiętać, że Termopile to nie miasto.

Tak samo jak w średniowieczu, w Grecji obowiązywał obyczaj prezentystycznego (zgodnego ze wzorcami danych czasów), przedstawiania wojowników. Z tej przyczyny, powyższa rycina przedstawiająca Achillesa pokonującego królową Amazonek Pentezyleę (scena mityczna), jest dla nas pełna informacji. Heros ma na sobie kompletny ekwipunek hoplity. Widać, że jego tarcza jest wypukła. Jego hełm przedstawia formę attycką, przy boku widać rękojeść miecza xiphos a pancerz to napierśnik torsowy, tak zwany pancerz atlety, zaopatrzony w pteryges. Pod jego nogami upada na ziemię machaira, zapewne upuszczona przez Amazonkę. Królowa nosi pancerz typu linothorax, a jej odwrócona tarcza pozwala zaobserwować sposób jej mocowania na przedramieniu. Oboje wojownicy pod pancerzami noszą tuniki, czyli chitony. Ten wspaniały rysunek ukazuje nam znaczną część elementów wyposażenia, o których mówimy w tym materiale.
Fot: Żygulski Z. jun., Broń starożytna, Warszawa 1998, s. 22.

Na zakończenie, rysunek przedstawiający hoplitę w pełnym, średnio-zamożnym ekwipunku. Ma na sobie hełm koryncki z pióropuszem, pancerz linothorax z podwójnymi pteryges oraz łuskowym wzmocnieniem na brzuchu, oraz nagolennice. Pod pancerzem nosi tunikę: chiton. Wypukłą tarczę zdobi wyobrażenie twarzy męskiej, mającej cechy Greka i demona. Spod tarczy widać końcówkę pochwy miecza – xiphosu – wyobrażonego obok. Włócznia (doru), zaopatrzona jest we wrzecionowaty, choć dość krótki grot oraz graniastą przeciwwagę – zabójcę jaszczurek. Poniżej połowy długości drzewca dostrzec można oplot. Hoplita przeciętny, ale „jak się patrzy”.
Fot: Warry J., Armie świata antycznego, Warszawa 1995, s. 45.

Źródła

Herodot, Dzieje, tłum. i oprac. S. Hammer, Warszawa 2011.
Bravo B., Wipszycka E., Historia starożytnych Greków, t.1: Do końca wojen perskich, Warszawa 1988.
Everson T., Warfare in Ancient Greece. Arms and armour from the Heroes of Homer to Alexander the Great, Sutton 2004.
Górewicz I.D., Miecze Europy, Szczecin – Warszawa 2015
Hanson V.D., The Western Way of War: Infantry battle in Classical Greece, Londyn 1989.
Kostuch L., Uzbrojona bogini. Żeńskie bóstwa wojenne w historii starożytnych Greków, Kielce 2012.
Kościelniak K., Zarys sztuki wojennej świata starożytnego, Toruń 2009.
Pod znakami Marsa i Aresa, red: E. Dąbrowa, Kraków 1995.
Szubelak B., Hoplita grecki w VII-V w. p.n.e. Studium bronioznawcze, Zabrze 2007.
Warry J., Armie świata antycznego, Warszawa 1995.
Woźniak M.A., Armie starożytnej Persji, Zabrze 2010.
Żygulski Z. jun., Broń starożytna, Warszawa 1998.
Zdjęcia:
Przy reprodukcjach rycin i fotografii publikowanych w książkach, źródło podano w formie przypisu w stylu niemieckim: nazwisko autora, tytuł, miejsce i data wydania, numer strony.
Kadry z filmu „300” w reżyserii Zacka Snyder’a oraz „Władca Pierścieni: Dwie wieże” w reżyserii Peter’a Jackson’a: filmweb.pl (w tym zdjęcie w leadzie).
Cw – commons.wikimedia.org, lic. CC BY-SA 3.0, CC BY-SA 4.0, lub domena publiczna (dp).

Defence & Space

Shooting

Adventure

Kalendarium

„300” Zacka Snydera contra prawdziwi hoplici

Spis treści podcastu

Galeria

Źródła