17 stycznia br. amerykańska Agencja Zaawansowanych Projektów Badawczych w Obszarze Obronności DARPA (Defense Advanced Research Projects Agency) zleciła spółce Aurora Flight Sciences (część Boeinga) opracowanie demonstratora technologii samolotu X-Plane w ramach drugiej fazy programu CRANE (Control of Revolutionary Aircraft with Novel Effectors), który ma wykonywać manewry w locie bez użycia zewnętrznych ruchomych (mechanicznych) powierzchni sterowych.
Koncepcja demonstratora technologii X-Plane w ramach programu CRANE / Grafika: DARPA
Kluczem ma być system aktywnej kontroli przepływu powietrza (active flow control, AFC). Udzielenie zamówienia jest wynikiem pozytywnego zakończenia pierwszej fazy programu w ramach której zatwierdzono wstępny przegląd projektu (Preliminary Design Review, PDR), który został przetestowany w tunelu aerodynamicznym w San Diego ma samolotach doświadczalnych w skali 1:4. W 2021 testowano projekty Aurora Flight Sciences i Lockheed Martin.
W ramach drugiej fazy programu CRANE, zespół z Aurora Flight Sciences skoncentruje się na sfinalizowaniu szczegółowej weryfikacji projektu technicznego (Critical Design Review, CDR), rozwoju oprogramowania i elementów sterowania lotem. Prace będą prowadzone w ośrodkach spółki w Zachodniej Wirginii i Missisipi.
Umowa zawiera opcję na realizację trzeciej fazy programu, w ramach w której ma powstać pełnowymiarowy bezzałogowy demonstrator technologii Plane-X o masie do 3175 kg (7 000 funtów) i rozpiętości skrzydeł 9,14 m (30 stóp), który będzie zdolny do osiągania prędkości Ma0,7. Będzie sterowany za pomocą systemy aktywnej kontroli przepływu powietrza oraz będzie wyposażony w modułowe konfiguracje skrzydeł, które umożliwią przyszłą integrację zaawansowanych technologii do dalszych testów przez DARPA lub potencjalnych partnerów przejściowych. Testy w locie zaplanowano na 2025.
W ciągu ostatnich kilku dziesięcioleci społeczność zajmująca się technologią AFC poczyniła znaczne postępy, które umożliwiają jej integrację z zaawansowanymi samolotami. Jesteśmy przekonani, że ukończymy projekt i test w locie samolotu demonstracyjnego z AFC będzie jego zwieńczeniem – powiedział kierownik programu CRANE w agencji DARPA, Richard Wlezien. Dzięki modułowej sekcji skrzydeł i modułowym efektorom AFC, demonstrator będzie mógł funkcjonować jako narodowy zasób testowy długo po zakończeniu programu CRANE.
Dzięki różnorodnym innowacyjnym uczestnikom, program CRANE znacznie przyczynił się do rozwoju najnowszej technologię AFC – powiedział Wlezien. Jesteśmy wyjątkowo przygotowani do wykorzystania tych osiągnięć poprzez ocenę szerokiej gamy odpowiednich technologii podczas naszych planowanych testów w locie na X-Plane.
Technologie AFC umożliwiają poprawę osiągów samolotu, takich jak eliminacja ruchomych powierzchni sterowych, redukcja oporu aerodynamicznego i wysoki kąt natarcia, skrzydła o większym przekroju dla wydajności strukturalnej i zwiększonej pojemności zbiorników paliwa oraz uproszczone systemy wznoszenia się.
Stany Zjednoczone nie są jednak pionierem przeniesienia projektów AFC do metalu. 13 grudnia 2017 spółka BAE Systems ujawniła, że opracowany wspólnie ze specjalistami z University of Manchester bezzałogowy aparat latający typu MAGMA został oblatany. Sterowanie samolotem odbywa się wyłącznie za pomocą wyrzutu powietrza zza sprężarki silnika odrzutowego. Prace nad nim trwały od 2010.
Za innowacyjny system sterowania bsl MAGMA odpowiadają dwie technologie:
- Wing Circulation Control, czyli zasysanie powietrze z silnika odrzutowego i wypuszczanie go z prędkością ponaddźwiękową poprzez tylną krawędź spływu skrzydeł, zapewniając kontrolę nad zmianą wysokości lotu;
- Fluidic Thrust Vectoring, czyli wypuszczanie zassanego powietrza pod dyszą wylotową silnika, co powoduje odchylanie gazów wylotowych, umożliwiając zmianę kierunku lotu.