Spis treści podcastu
Galeria
Obraz Wojciecha Kossaka „Bitwa pod Kircholmem”. Husaria stanowi dumę narodową polskiej wojskowości i jakkolwiek przyjdzie nam dziś o niej wspominać, temat tej najlepszej kawalerii świata swoich czasów, zostawiamy na osobny materiał. Samą bitwę, której wycinek przedstawia ten obraz, też z pewnością omówimy osobno. Fot: cw
Fragment obrazu Józefa Brandta „Chodkiewicz pod Chocimiem” przedstawia hetmana ze znakiem urzędu – buławą – oraz jeźdźców lekkiej chorągwi walczących z Turkami. Ft: cw
Ponownie publikujemy reprodukcję obrazu „Bitwa pod Orszą 1514” nieznanego autora, gdyż ponownie fragmenty tego obrazu przydadzą nam się do zilustrowania części zagadnień poruszanych w podcaście. Fot: cw
Fragment obrazu „Bitwa pod Orszą” ukazuje obecne w początku XVI wieku zderzenie nowinek z wcześniejszymi przyzwyczajeniami. Po dwóch stronach rzeki rycerze zakuci w ciężkie zbroje, na pokrytych blachami rumakach, dzierżący długie kopie. Pomiędzy tymi grupami, w środkowej części „kadru” postacie pięciu strzelców, posługujących się różną bronią palną.
Kolejne dwa fragmenty tego samego obrazu, ukazują strzelców pieszych oraz straż taboru, posługujących się rusznicami bądź wczesnymi muszkietami, nawiązującymi częściowo do średniowiecznych hakownic.
Następne dwa fragmenty „Orszy” ukazują wczesną artylerię XVI wieczną. Należy zwrócić uwagę na mało wojskowy wygląd artylerzystów przeprawiających i zaciągających zróżnicowane już działa. Strój i nieliczne uzbrojenie puszkarzy wskazuje na raczej rzemieślniczą niż wojskową profesję.
Mapa ukazująca stan prawny z 1619 roku uświadamia skalę zjawiska, kiedy mówimy o trudnościach w zarządzaniu rozległym państwem oraz wschodnich i południowych sąsiadach. Rzeczpospolita (w skrócie Rzplita), obejmuje (w uproszczeniu) terytoria obecnej Łotwy, Litwy, Białorusi, częściowo Rosji, Ukrainy i Polski. Konkuruje też z Turcją o wpływy w Mołdawii. Za kilkanaście lat, pod panowaniem Władysława IV, osiągnie niemal milion kilometrów kwadratowych powierzchni. Ściana zachodnia i południowo zachodnia są spokojne. Za to wschodnia i południowo wschodnia bardzo niespokojne. Już w XVI wieku wyraźnie daje się we znaki sąsiedztwo z Chanatem Krymskim. Fot: cw
Mapa odnosząca się do podobnego okresu, ukazuje rozległość latyfundiów (wielkich posiadłości ziemskich) niektórych magnatów. Łączna powierzchnia obszarów należących do poszczególnych rodów przekracza wielkością niejedno współczesne województwo. Nic dziwnego, że ludzi tych było stać na utrzymywanie prywatnych wojsk. Niektórzy „królewięta” kresowi nawet po prostu ich potrzebowali, aby chronić swoje ziemie przed Tatarami i Wołoszą. Fot: cw
Ilustracja Jana Matejki przedstawia kilka typów żołnierzy polskich z XVII wieku. Piechurzy po prawej należą do autoramentu narodowego. Piechur po lewej, to „Niemiec”, choć etnicznie mógł być Polakiem, Rusinem, Litwinem, nawet Węgrem. Trębacza przyporządkować trudno, właściwie mógłby przynależeć do jakiejkolwiek chorągwi autoramentu narodowego. Jeździec na białym koniu to – sądząc po uzbrojeniu – pancerny narysowany bez pancerza, natomiast ciężkozbrojny to oczywiście husarz. Grafika z zasobów Biblioteki Cyfrowej Uniwersytetu Wrocławskiego, bibliotekacyfrowa.pl, domena publiczna
Polscy (Polachi) i węgierscy (Ungari) hajducy (piechurzy). Wyraźnie rzucają się w oczy podobieństwa w stroju obu formacji. Fot: cw
Hajducy, czyli piechurzy polsko-węgierscy z oficerem. Rycina pochodzi ze strony tytułowej dzieła Bartosza Paprockiego „Hetman” z roku 1578.
Obraz Józefa Brandta „Obóz Zaporożców” ukazuje Kozaków wraz z taborem. Jeździec o orientalnym wyglądzie po prawej stronie, symbolizuje zróżnicowanie etniczne Kozactwa. Tak, ten wielce wieloznaczny wyraz („Kozak”), wcale nie musi oznaczać rodowitego mieszkańca Ukrainy… Kolejny temat na inny materiał… Rycina z zasobów Muzeum Narodowego w Warszawie, cyfrowe.mnw.art.pl, domena publiczna
Rycina przedstawiająca dragona w cudzoziemskim stroju. Jak widać, znacznie bardziej przypomina piechura niż kawalerzystę. W. Łoziński, Prawem i lewem, Tom 1, Lwów 1904, s. 197
A tutaj epokowe przedstawienie dragonów niemieckich, pochodzące z książki Wilhelma Dilicha „Kriegsbuch…” z drugiej połowy XVII wieku (zapewne). Zwracają uwagę piechotne trzewiki zamiast butów jeździeckich, jakich należałoby spodziewać się po kawalerzystach. Broń białą dragonów stanowią rapiery. kadrinazi.blogspot.com, domena publiczna
Towarzysz pancerny na obrazie Józefa Brandta (tak, bardzo lubię prace tego malarza), reprezentuje mnóstwo zjawisk charakterystycznych dla wojskowości i kultury szlacheckiej Rzeczypospolitej. Po pierwsze to jeździec kawalerii średniozbrojnej. Mimo to ma na głowie husarski szyszak. Koń pozbawiony jest pancerza, co sprawia, że poruszał się sprawniej niż rumaki ciężkozbrojnych, a to gwarantowało mobilność chorągwi. Mała tarczka to kałkan, którego użytkowanie w wojskach Rzplitej jest przejawem wpływów orientalnych. Warto też zwrócić uwagę na bogate zdobienia elementów oporządzenia końskiego, w tym ogłowie oraz bogato zdobione olstra, w których tkwi pistolet. Fot: cw