Podsumowanie nielegalnej migracji do Europy w 2023 roku

Europejska Agencja Straży Granicznej i Przybrzeżnej (Frontex) opublikowała raport pt. Annual Brief 2023 podsumowujący proceder i próby nielegalnego przekroczenia zewnętrznych granic Unii Europejskiej przez migrantów z Afryki i Azji w całym 2023 roku. Łącznie odnotowano ponad 442 000 próby przekroczenia granic, w tym około 380 000 na teren UE i 62 000 prób wyjazdu ze Wspólnoty. Był to wzrost prób dostania się do UE o 17% w porównaniu z 2022, a ubiegły rok był trzecim z rzędu, w którym odnotowano znaczący wzrost.

Zdjęcie i grafiki: Frontex

W 2023 odnotowany największą falę nielegalnych migrantów od czasu kryzysu migracyjnego w latach 2015-2016, głównie z powodu niestabilności w Afryce Zachodniej (francuska interwencja w Mali, pokłosie operacji Serwal i Bachran), skąd liczba migrantów wzrosła trzykrotnie, głównie szlakami morskimi. Tylko przez środkową część basenu Morza Śródziemnego wykryto ponad 50 tysięcy więcej prób niż w 2022 oraz rekordowe około 25 tys. prób na szlaku zachodnioafrykańskim prowadzącym na Wyspy Kanaryjskie. Co dziesiątym migrantem była kobieta lub dziecko. Liczba małoletnich bez opieki wzrosła o 28% z około 16 000 w 2022 do ponad 20 000 w 2023. W 2023 przemytnicy ludzi i sami migranci w coraz większym stopniu uciekali się do stosowania przemocy, włącznie z użyciem broni.

Zatrzymania na poszczególnych szlakach migracyjnych:

	2021	2022	2023	Zmiana
Środkowa część basenu Morza Śródziemnego	67 724	105 561	157 479	+49%
Wschodnia część basenu Morza Śródziemnego	22 793	38 690	60 073	+55%
Afryka Zachodnia	22 351	15 463	40 403	+161%
Bałkany Zachodnie	61 735	144 197	99 068	-31%
Wschodnia granica UE	8 160	6 373	5 608	-12%
Zachodnia część basenu Morza Śródziemnego	18 466	15 134	16 915	+12%
Inne szlaki	1 093	917	681	-26%

Rok 2023 charakteryzował się także tymczasowym przywracaniem kontroli granicznych w Strefie Schengen częściej niż w kiedykolwiek (m.in. na granicy polsko-niemieckiej czy polsko-słowackiej). W ciągu pierwszych jedenastu miesięcy państwa członkowskie Strefy zgłosiły ponad 410 000 przypadków osób, które przebywały na ich terytorium nielegalnie, przemieszczając się dalej. Wartość ta była o 32% wyższa niż w pierwszych jedenastu miesiącach 2022. Frontex odnotowuje w swoim raporcie, że nadal pozostaje wysoka rozbieżność pomiędzy liczbą decyzji sądów o deportacji, a faktycznymi deportacjami z UE (migranci przemieszczali się do innego państwa Strefy). W 2023 na 420 000 takich decyzji nastąpiło 90 000 deportacji, podczas gdy w 2022 było to 515 000 decyzji skutkujących około 86 000 deportacji. Liczby te wskazują na duże braki dotyczące współpracy pomiędzy państwami Strefy i konieczność implementacji skuteczniejszych procedur, w tym wzajemną uznaniowość decyzji o deportacji.

Liczba zatrzymanych migrantów z danych państw (powyżej 100) oraz kierunki ich migracji według głównych szlaków

Łącznie w środkowej części basenu Morza Śródziemnego w 2023 wykryto prawie 158 000 prób nielegalnego przekroczenia granicy, o około 50% więcej niż w 2022. Najczęściej byli to obywatele Gwinei, Tunezji i Wybrzeża Kości Słoniowej. Był to rekordowy rok, zwłaszcza w okresie letnim, licząc od 2016. Samych Tunezyjczyków było najwięcej w historii, ok. 98 000, czyli trzykrotnie więcej niż w 2022. Przy czym migranci udający do do UE via Tunezja najczęściej używali do tego prowizorycznych łodzi stalowych, a w mniejszym stopniu drewnianych, czy statków rybackich, a najrzadziej spotykano łodzie z kadłubami z włókna szklanego. Wykorzystanie statków rybackich o dużej pojemności, obserwowane wcześniej głównie na szlaku ze wschodniej Libii, przeniosło się do portów w zachodniej części tego państwa.

W 2023 na szlaku z Turcji w dalszym ciągu wykorzystywano łodzie żaglowe, choć wielkość przepływu głównie Afgańczyków, Irańczyków i Irakijczyków spadła w porównaniu z 2022. Na szlaku wschodniej części basenu Morza Śródziemnego odnotowano ok. 60 000 prób przekroczenia granicy, drugi rok z rzędu, po pandemicznym dołku – byli to głównie Syryjczycy, Afgańczycy i Palestyńczycy (ci ostatni opuścili Strefę Gazy i Zachodni Brzeg Jordanu przed wybuchem wojny Izraela z Hamasem 7 października ub. r.). W październiku najczęściej zatrzymywano statki zarejestrowane w Libanie, Libii i Syrii.

Na szlaku z Afryki Zachodniej rok 2023 był rekordowy z liczbą 40 000 nielegalnych prób dostania się do UE, ze wzrostem o 161% w porównaniu z rokiem 2022, głownie Senegalczyków, Marokańczyków i Malijczyków. Na tym szlaku używano coraz częściej większych cayuco (rodzaj zachodnioafrykańskiej łodzi rybackiej).

W przypadku wschodniej granicy lądowej UE (Polski, Litwy i Łotwy z Białorusią i Polski z Ukrainą), odnotowano 12% spadek liczby nielegalnych naruszeń, co wynika głównie z bardziej stabilnej sytuacji na granicach z Białorusią. Jednak w 2023 pojedyncze incydenty na granicy białoruskiej były nadal zgłaszane niemal codziennie, mimo że uległy nasileniu ochrona granic, a walka z przemytem tytoniu była kontynuowana na dużą skalę, co wskazuje zorganizowane grupy przestępcze były w stanie dostosować się do nowych warunków i nadal zajmują się nielegalnym handlem.

Pod koniec 2023 odnotowano kolejną próbę instrumentalizacji migracji, tym razem na fińsko-rosyjskich punktach kontroli granicznej, skutkując ich zamknięciem przez władze w Helsinkach (Funkcjonariusze SG na granicy fińsko-rosyjskiej).

Na szlaku zachodniej części basenu Morza Śródziemnego odnotowano wzrost o około 12% w stosunku do roku 2022, przy czym zdecydowanie największą wykrytą grupę migrantów stanowili Marokańczycy i Algierczycy. Użycie większych łodzi motorowych do transportu migrantów było częstym zjawiskiem w 2023 na tym szlaku.

Na szlaku z Bałkanów Zachodnich odnotowano spadek o około 31% do 99 000 przypadków. Część presji migracyjnej z granic Serbii przeniosła się na granice UE z Bośnią i Hercegowiną, która odnotowała z grubsza 80% wzrost naruszeń w porównaniu z pierwszymi jedenastoma miesiącami tego samego okresu w 2022. Najczęściej zatrzymywano Syryjczyków, Turków i Afgańczyków. Co ciekawe, odnotowano znaczne spadki dla obywateli państw, którym cofnięto status ruchu bezwizowy w jednym lub kilku krajach Wspólnoty, a wśród nich przede wszystkim Serbów. Najbardziej wyraźne spadki migracji zaobserwowano w przypadku Tunezyjczyków, Hindusów i Pakistańczycy. Liczba migrantów z Turcji pozostaje na podobnym poziomie jak w 2022.

Na trafie przez Kanale La Manche z Wielkiej Brytanii wykryto ponad 62 000 przypadków, zarówno prób, jak i udanych przepraw. Był to spadek o 12% w porównaniu z 2022 i odzwierciedlało wzmożone działania służb w zakresie nadzoru oraz wdrożenie środków wczesnego wykrywania. Najwięcej było migrantów z Afganistanu, Iraku i Syrii.

Przypadki naruszeń granic UE na poszczególnych szlakach według miesięcy w okresie od stycznia 2021 do grudnia 2023

W okresie styczeń-listopad 2023, już czwarty rok z rzędu zdecydowanie najczęściej zgłaszano naruszenia granic UE przez Syryjczyków (ok. 100 000 przypadków), i było to o 8000 więcej przypadków niż analogicznym okresie roku poprzedniego. Biorąc pod uwagę, że ogólna liczba migrantów była wyższa, to odsetek Syryjczyków nieznacznie spadł do 28% wszystkich osób. Ci ludzie najczęściej próbowali dotrzeć do UE z Syrii i Libanu, ale w 2023 po raz pierwszy pojawili się także na szlaku środkowej części basenu Morza Śródziemnego, z Tunezji (ok. 750 przypadków w okresie styczeń-listopad 2023), do której przedostawali się także drogą lotniczą poprzez Libię (przy czym z samej Libii odnotowano 8400 przypadków).

Po Syryjczykach najczęściej wykrywano Gwinejczyków (6%), inne osoby pochodzenia subsaharyjskiego, których narodowości nie można było ustalić lub potwierdzić (5%), Iworczyków (obywateli Wybrzeża Kości Słoniowej; 5%) i Tunezyjczyków (5%). Stanowili oni łącznie prawie połowę wszystkich migrantów według narodowości.

Migranci i ich pochodzenie w 2023 (uwzględniono przynajmniej 3000 osób):

 

Jeśli chodzi o migrantów z Azji, ich ogólna liczba spadła w ujęciu rocznym ze względu na mniejszą liczbę przyjazdów głównie z Azji Południowej. Ogólny wzrost migracji ogółem w 2023 był powodowany przez obywateli państw afrykańskich, którzy stanowili prawie połowę wszystkich wykrytych migrantów. Głównie z powodu liczby mieszkańców Afryki Zachodniej, których liczba potroiła się do ponad 77 000 w okresie styczeń-listopad 2023. W szczególności statystyki te wzrosły w przypadku obywateli Gwinei, Wybrzeża Kości Słoniowej, Senegalu i Burkina Faso (wzrost ponad piętnastokrotny do około 8 500 przypadków), Mali i Gambii. Wzrosty odnotowano także wśród obywateli państw Afryki Wschodniej i Środkowej.

Procentowy udział migrantów z regionów Afryki i Azji w poszczególnych latach od 2013 do 2023