Siły Zbrojne Brazylii: Nadal regionalne mocarstwo? Część 1

Brazylia należy do grupy największych państw na świecie. Rozciąga na obszarze niemal połowy kontynentu Ameryki Południowej. Jako jedyne państwo na tym kontynencie posiada granicę lądową z dziesięcioma krajami (Argentyną, Boliwią, Francją (Gujaną Francuską), Gujaną, Kolumbią, Paragwajem, Peru, Surinamem, Urugwajem oraz Wenezuelą). Granica lądowa liczy km prawie 16885 km zaś długość wybrzeża 7491 km, jest to trzecia najdłuższa linia graniczna, dłuższe granice posiadają Rosja i Chiny.

Brazylia jest krajem wyżynnym. Dwie trzecie powierzchni kraju zajmują wyżyny. Sama zaś Wyżyna Brazylijska obejmuje 60% powierzchni kraju. Najwyżej położone fragmenty znajdują się w części wschodniej. Wysokości dochodzą prawie do 3000 m n.p.m.

Większość powierzchni kraju leży w strefie klimatu równikowego i podrównikowego. Natomiast regiony leżące na południu w okolicach zwrotnika Koziorożca – to tereny, które leżą zwrotnikowej strefie klimatycznej. Działanie mas gorącego powietrza jest łagodzone przez napływ morskiego powietrza znad Atlantyku. Ponadto na zróżnicowanie klimatyczne wpływ ma rzeźba terenu – wyżynny charakter kraju.

Geografia Ameryki Południowej stanowi bardzo istotny czynnik w rozwoju państw regionu. Większa część jego terytorium znajduje się w strefie równikowej, co sprawia, że ​​prawie wszystkie dwie trzecie jego północnej części są tropikalne. Terytorium dżungli jest najtrudniejszym rodzajem biomu, który można przystosować do działalności gospodarczej człowieka. Samo czyszczenie ziemi niesie za sobą uciążliwe koszty. Gleby są słabe. Szaleją choroby. Klimat jest często zbyt wilgotny, aby ziarna mogły dojrzewać. Nawet tam, gdzie rzeki są żeglowne, często ich brzegi są zbyt błotniste, aby można je było budować, tak jak w przypadku Amazonki.

Ponieważ strefy tropikalne dominują w Ameryce Południowej, historia gospodarcza i polityczna kontynentu ma specyficzny charakter. Wenezuela, Gujana, Surinam i Gujana Francuska znajdują się całkowicie w strefie tropikalnej i jako takie zawsze miały trudności z osiągnięciem stabilności gospodarczej i politycznej, chociaż odkrycie ropy naftowej w Wenezueli zmieniło  kierunek rozwoju  gospodarczego tego kraju.

W strefach tropikalnych prawie cała populacja zlokalizowana jest  w odległości kilkudziesięciu kilometrów od wybrzeża. W większości jednak wybrzeża te nie są naturalnie rzeźbione, aby zachęcać do interakcji ze światem zewnętrznym. Naturalne porty – pełnomorskie lub inne – są nieliczne i znajdują się daleko od siebie.

Istnieją jednak  dwa czynniki geograficzne, decydujące o różnorodnym charakterze kontynentu.

Pierwszy to łańcuch górski Andów.

Andy biegną wzdłuż zachodniego krańca kontynentu, dając początek niewielkiej ilości kultur przybrzeżnych i górskich, fizycznie oddzielonych od wschodniej części kontynentu, a zatem w dużej mierze funkcjonujących samodzielnie, w izolacji od pozostałych obszarów kontynentu. Kolumbia i Ekwador zlokalizowane są w strefie tropikalnej i częściowo w Andach, a ich centra gospodarcze zlokalizowane są w nieco chłodniejszych i suchych dolinach andyjskich.

Dalej na południe znajdują się górskie kraje Peru i Boliwia. Peru osiągnęło pewien stopień rozwoju gospodarczego, skupiając dobrze rozwinięty przemysł wydobywczy w rejonach górskich (Sierra) a rolnictwo na wybrzeżu (Costa), pozostawiając tropikalne obszary wschodnie (Selva) praktycznie niezamieszkane i niezagospodarowane. . Przeciwieństwo stanowi śródlądowa Boliwia jest uwikłana w odwiecznej walce między biednymi góralami z obszaru Altiplano a bogatym, nizinnym, żyznym regionem  Medialuna.

Połączenie gór i dżungli jest czynnikiem ograniczającym rozwój i konieczną do tego celu komunikację na poziomie regionalnym i światowym, państw położonych na linii wiodącej od Gujany Francuskiej na północnym wschodzie po Boliwię na południowym zachodzie . We wszystkich przypadkach podstawowy transport jest niezwykle trudny; choroby tropikalne są często poważnym problemem; na tym obszarze znajduje się niewiele portów pełnomorskich; rozwój rolnictwa jest bardziej pracochłonny i kapitałochłonny; wilgotność i ciepło utrudniają produkcję rolną; a surowość gór podnosi wszelkie koszty.

Drugim czynnikiem, istotnym zwłaszcza na bardziej umiarkowanym klimatycznie obszarze tzw. „stożka południowego” (Brazylia, Argentyna, Chile, Boliwia, Paragwaj, Urugwaj) jest obecność  żeglownych rzek, mających znaczenie strategiczne w gospodarce, z czego najbardziej istotne jest ujście La Platy, stanowiące jeden z największych kompleksów dróg wodnych na świecie. Transport rzeczny jest dziesięcio-do-trzydziestokrotnie tańszy od transportu kołowego, co w wypadku towarów objętościowych takich jak produkty rolnicze ma ogromne znaczenie.

Znaczenie tego obszaru dla gospodarki regionalnej znane jest od czasów kolonialnych Dlatego gdy tylko państwa Ameryki Łacińskiej zaczęły uzyskiwać niepodległość w konsekwencji Wojen Napoleońskich (Paragwaj – 1811, Argentyna 1818, Brazylia – 1823) rozpoczął się cykl krwawych konfliktów o panowanie nad ujściem La Platy zakończony katastrofalną wojną trójprzymierza w latach 1864-1870, w trakcie której zginęło 90% męskiej populacji Paragwaju. Wczesne próby uzyskania panowania nad tym strategicznym obszarem, przyczyniły się do zahamowania rozwoju gospodarczego Brazylii na okres prawie stu lat, stawiając równocześnie Argentynę w roli regionalnego hegemona.

Terytorium Brazylii można podzielić na trzy strefy:

1. Amazonię – bogate w surowce obszary tropikalne, pokryte gęstym lasem deszczowym i gęstą siecią rzek. Amazonka jest największą rzeką Ameryki Południowej i drugą na świecie. Rzeka ta wypływa z peruwiańskich Andów i przez terytorium Brazylii płynie w kierunku wschodnim. Jej całkowita długość wynosi 6520 km. Amazonka na całym swym odcinku posiada rozbudowaną sieć dopływów, które płyną z północy i z południa. Największymi po stronie południowej są Madeira i Tapajós, a po stronie północnej Rio Negro i Japurá. Rzeka ta jest żeglowna na całym swym docinku, leżącym na terytorium Brazylii. Lasy tropikalne obejmują znaczną część powierzchni kraju. Zajmują Nizinę Amazonki i wybrzeże Oceanu Atlantyckiego, czyli wszędzie tam gdzie występują obfite opady deszczu. Eksploatacja zasobów Amazonii jest przedsięwzięciem bardzo kosztownym z uwagi na duże odległości, brak infrastruktury i niesprzyjające warunki klimatyczne. Obszar Amazonii zyskuje jednak na znaczeniu, zwłaszcza w kontekście działań międzynarodowych. Na południu przy granicy z Paragwajem, las deszczowy ustępuje miejsca rozległym obszarom bagnistym znanym jako Panatal.
2. Cerrado – obszary trawiastych równin o klimacie gorącym i glebach o bardzo kwasowym charakterze, rozciągający się na obszarze południowego interioru kraju. Obszar ten jest możliwy do zagospodarowania, jednak wiąże się to z wysokim kosztem i koniecznością oczyszczenia, wyrównania i nawożenia ziemi. Na północnym wschodzie Cerrado przechodzi w suchą i kolczastą sawannę określaną mianem Caatinga, rozciągającą się na obszarze 850 tysięcy km² (ok. 10% terytorium kraju)
3. Obszary południowe – obdarzone bardziej umiarkowanym klimatem tereny położone na południu kraju pomiędzy Sao Paulo a granicą Urugwajską (stany Parana, Santa Catarina, Rio Grande do Sul). Terytorium o powierzchni 600 tysięcy km², odpowiadające wielkością Francji lub Teksasowi stanowi rolnicze zaplecze kraju. Pomimo sprzyjających warunków dla rozwoju rolnictwa, obszary te były przez wiele lat pozbawione wydajnej lądowej infrastruktury transportowej jak i odcięte od bezpośredniego dostępu do ujścia La Platy przez terytorium Urugwaju.  

7% tego obszaru, terytorium odpowiadające wielkością Tunezji, jest  zamieszkane od początku ery kolonialnej i ma ogromny wpływ na kształtowanie historii Brazylii.

Litoralizacja ośródków miejskich natrafia w Brazylii na istotną przeszkodę natury geograficznej. Wyżynny, pofałdowany charakter rozległych wzniesień (do 2700 metrów n.p.m.) porośniętych lasem (las atlantycki Mata Atlântica) tzw. Tarczy Brazylii, określanej również mianem Wielkiej Skarpy, ciągnącej się na południe od miasta Salvador wzdłuż brzegów Atlantyku, oddzielającej wyżyny interioru od wybrzeża. Take ukształtowanie terenu znacząco utrudnia powstawanie rozległych kompleksów miejskich, dodatkowo podwyższając koszt i utrudniając rozbudowę infrastruktury transportowej. Powoduje to że miasta na wybrzeżu mają charakter enklaw o niewielkiej powierzchni i dużej gęstości zaludnienia. Rejon Wielkiej Skarpy rozdziela również zlewiska rzek, przyczyniając się do wzmocnienia związków obszarów położonych na zachodzie z portami położonymi nad ujściem La Platy. Wyjątkiem jest największy ośrodek miejski i przemysłowy Sao Paulo, jednak miasto leży 70 km w głąb lądu, bez wygodnego dostępu do dużego portu morskiego, co znacząco wpływa na gospodarkę regionu.

Również charakter gospodarki Brazylii przez wiele lat działał na niekorzyść, praktycznie uniemożliwiając rozwój kraju, utrzymując jego feudalny (a nawet, do 1889 roku niewolniczy) charakter. Do połowy XX wieku podstawę gospodarki stanowiło rolnictwo plantacyjne, oparte na produkcji kawy, cukru, bananów, cytrusów i tytoniu, czyli dóbr luksusowych wymagających dużych nakładów pracy świadczonej przez niewykwalifikowaną siłę roboczą, oraz relatywnie skomplikowanej logistyki.

Prowadzenie tego typu gospodarstw wymagało dużych inwestycji na które pozwolić sobie mogła tylko dawna elita kolonialna, przybywająca z Portugali już z własnym kapitałem. Brak rolnictwa indywidualnego przekładał się na brak wiejskiej klasy średniej, w efekcie czego nie nastąpił naturalny rozwój regionalnych ośrodków miejskich, będących ośrodkami edukacyjnymi i inkubatorami industrializacji. Oligarchiczny charakter gospodarki przekładał się na oligarchiczny charakter polityki, co dla rozdzieranego przez separatyzmy kraju miało bardzo negatywne skutki.

Próba powiększenia areału uprawy w strefach cerrano, w zamierzeniu prowadzona jako polityka wspierania małych i średnich rolników okazała się mieć skutek odwrotny do zamierzonego – uprawa cerrano wymagała ogromnych nakładów koniecznych do rozpoczęcia uprawy jak i również inwestycji w nieistniejącą infrastrukturę interioru. Przy utrzymującej się przez wiele lat wysokiej inflacji (można mówić nawet o ciągłej pułapce inflacyjnej) jedynie klasa latyfundystów dysponowała środkami koniecznymi do zagospodarowania nowych obszarów.

Zjawiska te przez wiele lat negatywnie wpływały na kształtowanie się kraju, przyczyniając się do wzmacniania regionalnych separatyzmów. Brak komunikacji pomiędzy nadbrzeżnymi ośrodkami miejskimi oraz interiorem, powodował że Brazylia jeszcze w początkach XX wieku stanowiła bardziej obszar geograficzny niż państwo narodowe.

W konsekwencji Brazylię czekałby los państwa upadłego, jednak w drugiej połowie XX wieku doszło do istotnych zmian zarówno w skali geopolitycznej jak i w wymiarze wewnętrznym.

Pierwszym czynnikiem było bardzo istotne osłabienie gospodarcze i polityczne Argentyny spowodowane populistyczną polityką Juana Perona, rządami junty wojskowej i spektakularną klęską w konflikcie z Wielką Brytanią o panowanie nad archipelagiem Falklandów/Malwinów. Izolacja polityczna Buenos Aires przyczyniła się do wzrostu znaczenia Brazylii w polityce regionalnej i na arenie międzynarodowej.

Drugim czynnikiem były zmiany wewnętrzne w samej Brazylii. Zmiany polityczne następujące po zakończeniu II wojny światowej zmieniły znacząco priorytety władzy. Obrane zostały dwa kierunki działania – geograficzny i ekonomiczny. W ramach neutralizacji niekorzystnego wpływu geografii na rozwój kraju, wprowadzono konsekwentną politykę rozbudowy infrastruktury w interiorze czego symbolem było wzniesienie nowej stolicy Brasilii w centrum kraju. Rozbudowana infrastruktura sięgnęła granic Boliwii, Paragwaju i Urugwaju przyczyniając się do zintegrowania gospodarczego tych krajów z Brazylią. Liberalizacja ekonomiczna spowodowała wzmocnienie klasy średniej, zwiększając znacząco sektor małych i średnich przedsiębiorstw, oraz gospodarstw rolnych. Dynamiczny rozwój gospodarczy przyciągnął inwestorów zagranicznych, dając impuls do rozwoju gospodarki.

Jednocześnie w latach dziewięćdziesiątych wdrożono plan ograniczenia inflacji, drastycznie ograniczając konsumpcję, wprowadzając restrykcyjną politykę kredytową  i utrzymując niski dług publiczny udało się zmniejszyć inflację z 2000% do kilkuprocentowej wartości. Był to również sygnał dla społeczeństwa że rząd prowadzi działania bezpośrednio w interesie obywateli a nie jedynie, jak przez wiele lat, na rzecz swoich patronów.

1. Obrona wybrzeża – Ochrona statków handlowych na wodach przybrzeżnych ma kluczowe znaczenie dla gospodarki Brazylii. Brak zdolności do ochrony portów i szlaków komunikacyjnych oznaczałby straty dla gospodarki. Co równie istotne, przy istniejącym systemie osadnictwa opartym na enklawach, tendencje odśrodkowe poszczególnych ośrodków miejskich. W przeszłości bez istnienia silnej Marynarki Wojennej Brazylia prawdopodobnie w krótkim czasie przemieniłaby się w szereg niezależnych i zwalczających się wzajemnie miast-państw. Jednak patrolowanie siedmiu tysięcy kilometrów wybrzeża to bardzo trudne wyzwanie, które  obecnie istniejąca marynarka wojenna z wypełnia z trudem.  Z tej przyczyny trwa szeroko zakrojony proces rozbudowy floty, w tym budowy serii konwencjonalnych okrętów podwodnych opierający się na programie budowy serii okrętów podwodnych (typu Riachuelo/Scorpene, które powstają we współpracy z francuską Naval Group DCNS, budowanych w stoczni w Rio de Janeiro), uwieńczony budową pierwszego brazylijskiego okrętu podwodnego o napędzie atomowym.

2. Dalsza ekspansja w kierunku interioru – powiększanie areału uprawnego ma kluczowe znaczenie dla zwiększającej się populacji mieszkańców Brazylii. Również postępująca industrializacja kraju wymaga przestrzeni, której nie zapewniają już nadbrzeżne enklawy. Integracja terytoriów południowych mocno związanych gospodarczo z rejonem La Platy ma na celu również powstrzymanie tendencji odśrodkowych, oraz wzmocnienie pozycji Brazylii w regionie poprzez zwiększenie udziału w gospodarce krajów ościennych.
3. Ekspansja w kierunku La Platy – działalność brazylijskich przedsiębiorstw na terenie Boliwii, Paragwaju i Urugwaju stale wzrasta. Dopiero na przestrzeni dwóch ostatnich pokoleń Brazylia była w stanie zgromadzić kapitał potrzebny do ekspansji regionalne. Jednak integracja gospodarcza krajów buforowych z Brazylią ma znaczenie strategiczne dla dalszego rozwoju państwa.
   Boliwijskie rolnictwo i energetyka jest w dużej mierze kontrolowane przez kapitał brazylijski, żyzna prowincja Medialuna jest praktycznie zintegrowana z brazylijską gospodarką, krajowe złoża gazu do 2007 roku były eksploatowane przez Petrobras.

Paragwajski sektor energetyczny opiera się na produkcji energii elektrycznej dostarczanej przez elektrownię wodną na zaporze Itiapu, będącej wspólnym przedsięwzięciem Brazylii i Paragwaju. Duża część produkcji rolnej Urugwaju jest dostarczana przez rolników pochodzenia brazylijskiego. Działania te, stawiające Brazylię w pozycji mocarstwa regionalnego, godzą bezpośrednio w interesy Argentyny, jednak w obliczu słabości głównego konkurenta na kontynencie, prowadzone są w sposób nieskrępowany.

Powtarzające się co jakiś czas w przestrzeni publicznej wypowiedzi na temat umiędzynarodowienia obszaru Amazonii począwszy od wypowiedzi w rodzaju: „W przeciwieństwie do tego, co myślą Brazylijczycy, Amazonia nie jest ich własnością, należy do nas wszystkich” (Al Gore, 1989),  przez artykuł w NYT z 2008 roku pod tytułem „Czyj więc jest ten las?” (Barrionuevo A.  Whose Rain Forest Is This, Anyway? 14 Maja 2008, dostęp 11.09.2019) po zorganizowane kampanie medialne mające charakter wojny informacyjnej, prowadzone w związku z pożarami w 2019 roku pozwalają określić Amazonię jako obszar zainteresowania mocarstw postkolonialnych. Gra o Amazonię toczona jest od wieku lat z wykorzystaniem organizacji promujących postawy „ekologiczne”, działających w charakterze aktorów niepaństwowych czemu z całą stanowczością przeciwstawiają się kolejne rządy.

Cechą charakterystyczną brazylijskiej polityki zagranicznej jest jej koncyliacyjność. Brazylia unika konfliktowania się z sąsiadami, jednak w obliczu niestabilnej sytuacji politycznej w Wenezueli, nacjonalizacji przemysłu wydobywczego oraz  polityki wewnętrznej prezydenta Evo Moralesa w Boliwii, podnoszenia cen prądu odkupywanego od Paragwaju oraz wysokich ceł importowych w Urugwaju, prędzej czy później w regionie może dojść do sytuacji konfrontacyjnej.

Historia Brazylijskich Sił Zbrojnych sięga roku 1648 kiedy siły Portugalskie złożone z brazylijskich oddziałów kolonialnych starły się z przeważającymi liczebnością i wyposażeniem siłami holenderskimi w bitwie pod Guararapares. Przy ponad dwukrotnej przewadze sił nieprzyjaciela, starcie to okazało się być zwycięstwem strony Portugalskiej, stając się pierwszym znaczącym zbrojnym starciem w historii nowożytnej na terenie Brazylii.

Od początku XIX wieku  wojska Brazylijskie wzięły udział w pięciu konfliktach o zasięgu regionalnym – w większości wypadków walcząc przeciwko sąsiedniej Argentynie – trzech o zasięgu światowym (Wojny Napoleońskie, I i II Wojna Światowa) jak i również sześciu konfliktach wewnętrznych. W tradycyjnie niestabilnym obszarze Ameryki Łacińskiej, Brazylijskie siły zbrojne przez większą część historii niepodległej Brazylii stanowiły istotną rolę, nie tylko jako siła militarna przeznaczona do realizacji celów polityki państwa, ale lecz również jako istotna siła polityczna, kilkukrotnie organizując zamachy stanu, będące często punktami zwrotnymi w historii kraju.

Współcześnie,  Brazylijskie Siły Zbrojne liczbowo stanowią drugą największą siłę militarną na obszarze Ameryki, liczące 334,500 żołnierzy i oficerów służby czynnej, 1,340,000 rezerwistów oraz 395,000 funkcjonariuszy formacji paramilitarnych (Força Nacional de Segurança Pública, Polícia Militar – żandarmerii funkcjonujących w poszczególnych stanach i Corpo de Bombeiros Militar – zawodowego korpusu straży pożarnej).

Zwierzchnikiem sił zbrojnych  jest Prezydent Republiki Federacyjnej Brazylii (obecnie Jair Bolsonaro, były kapitan wojsk spadochronowych). Siły zbrojne podzielone są na trzy rodzaje: Wojska Lądowe (Exército Brasileiro), Marynarkę Wojenną (Marinha do Brasil)i Wojska Lotnicze (Força Aérea Brasileira).

Charakterystyczną cechą układu polityczno-administracyjnego funkcjonującego w kraju była samorządność poszczególnych rodzajów sił zbrojnych, kierowanych przez odrębne ministerstwa. Dopiero w 1999 roku utworzono Ministerstwo Obrony (Ministério da Defesa) grupujące trzy sekretariaty, wojsk lądowych, marynarki i lotnictwa, oraz sprawujące pieczę nad akademią wojskową Escola Superior da Guerra i cywilną Narodową Agencją Lotnictwa (Agência Nacional de Aviação Civil) oraz państwowy koncern zbrojeniowy IMBEL (Indústria de Material Bélico do Brasil). Poszczególne rodzaje sił zbrojnych zachowują jednak dużą samodzielność (m.in. w zakupach sprzętu wojskowego). Obecnie, na czele Ministerstwa Obrony stoi Fernando Azevedo e Silva, oficer rezerwy (generał armii) wojsk lądowych.

Najwyższym wojskowym organem dowodzenia Komitet Połączonych Sztabów na czele którego  Szef Połączonych Sztabów Sił Zbrojnych (gen. bryg. Raul Botelho). Jego zadaniem jest koordynacja prac komitetu złożonego z szefów poszczególnych rodzajów SZ oraz pełnienie funkcji doradczych przy ministrze obrony. Jako „pierwszy żołnierz” wchodzi również w skład Narodowej Rady Bezpieczeństwa (Conselho de Defesa Nacional) przy Prezydencie Republiki.

Największy rodzaj sił zbrojnych Brazylii składa się z 222 tysięcy żołnierzy i oficerów, w tym około 70 tysięcy poborowych. Kwalifikacja wojskowa obejmuje wszystkich obywateli płci męskiej w wieku 18 lat. W wieku 19 lat poborowi otrzymują karty powołania. Jednak z uwagi na dużą ilość chętnych do służby zawodowej i ograniczone możliwości przyjęcia większej ilości personelu, 95% zakwalifikowanych otrzymuje odroczenie. Zasadnicza służba wojskowa trwa 12 miesięcy. Możliwa jest 9-miesięczna służba, połączona z nauką w wojskowej szkole średniej (Tiro de Guerra).  Większość tego typu instytucji, prowadzonych wspólnie przez wojsko i samorządy lokalne, znajduje się w miastach brazylijskiego interioru. Ich zadaniem jest kształcenie podoficerów rezerwy.

Jedyną drogą wejścia do zawodowego, liniowego korpusu oficerskiego są studia w akademii wojskowej AMAN (Academia Militar das Agulhas Negras). Większość studentów tej uczelni jest jednocześnie absolwentami  szkół kadeckich (Escola Preparatória de Cadetes do Exército). Większa część korpusu oficerskiego pochodzi z południa kraju.

Kadeci Academia Militar das Agulhas Negra

Od początku XXI wieku brazylijskie wojska lądowe dążą do modernizacji posiadanego sprzętu i zmiany w strukturach dowodzenia i dyslokacji jednostek, koncentrując swoją obecność na zagrożonych przez działania przeważnie aktorów niepaństwowych obszary Amazonii (obecność kolumbijskiej FARC i karteli narkotykowych w dżunglach Amazonii, niestabilna sytuacja polityczna w Wenezueli). Proces modernizacji trwa od 2008 roku jednak zmiany sprzętowe następują bardzo powoli.

Żołnierze kontyngentu brazylijskiego na Haiti (MINUSTAH)

Brazylijskie siły zbrojne brały udział w kilku misjach zagranicznych pod egidą ONZ, w tym na Półwyspie Synaj (UNEF 1956-1967), Angolai (UNAVEM III1995-1997), Timorze Wschodnim (UNMIT 1999-2004) i Haiti (MINUSTAH/ MINUJUSTH 2004 – nadal). W l.atach 2013-2015 gen. Carlos Alberto dos Santos Cruz pełnił funkcję dowódcy komponentu wojskowego misji ONZ w Kongo (MONUSCO), biorąc aktywny udział w zwalczaniu rebeliantów z ruchu M23

Gen. Dos Santos w czasie działań w Kongu

Kilkukrotnie Wojska lądowe były kilkukrotnie wykorzystywane do działań pacyfikacyjnych. W 2008 roku trzy bataliony brygady spadochronowej zostały wysłane do pacyfikacji faweli Complexo do Alemão, W 2014 roku miała miejsce podobna sytuacja, kiedy 2050 żołnierzy Brygady Spadochronowej, pod dowództwem gen.  zostało wysłanych do faweli Maré.

W 2014 roku, podczas Mistrzostw Świata w piłce nożnej na ulicach Rio De Janeiro znalazło się 50 tysięcy żołnierzy wojsk lądowych i piechoty morskiej. W lipcu 2016 r. Brazylijska armia wystawiła ponad 21 000 żołnierzy, 28 śmigłowców wojskowych i 70 pojazdów opancerzonych pancernych, aby zapewnić bezpieczeństwo Rio de Janeiro podczas letnich igrzysk olimpijskich 2016. Kolejnych 20 000 żołnierzy pełniło służbę w pięciu miastach, które będą gospodarzem olimpijskiego turnieju piłkarskiego Rio 2016: Belo Horizonte, Brasília, Manaus, Salvador i São Paulo.

W lutym 2017 r, podczas wybuchu zamieszek w stanie Espírito Santo, w obliczu strajku żandarmerii, po raz kolejny wyprowadzono wojsko na ulice. Również na początku 2018 r. armia brazylijska odegrała zasadniczą rolę w trakcie  interwencji federalnej w stanie Rio de Janeiro. Obszar ten, która stanął w obliczu poważnego kryzysu gospodarczego i bezpieczeństwa, po zamieszkach wywołanych przez gangi narkotykowe w czasie karnawału. Generał Walter Souza Braga Neto, dowódca wschodniego dowództwa wojskowego, którego kwatera główna znajduje się w mieście Rio de Janeiro, na rozkaz zwierzchnika sił zbrojnych, prezydenta Republiki przejął dowództwo nad miejscowymi siłami porządkowymi.

Żołnierze brazylijscy  w czasie działań pacyfikacyjnych w fawelach Rio de Janeiro

Organizacyjnie Wojska Lądowe Brazylii dzielą się na kilka rodzajów, w tym kawalerię pancerną i piechotę  wojsk (dosłownie: broni) – główne czyli Kawaleria i Piechota oraz wspierające je wojska artyleryjskie, inżynieryjno-saperskie i łączności. Ponadto, funkcjonują też korpusy osobowe i służby: wojskowa służba zdrowia, służba wywiadu, intendentura, korpus osobowy inżynierii wojskowej (służba naukowo-badawcza), służba duszpasterska (katolicka i protestancka). Dodatkowo istnieją dwa specyficzne korpusy oficerskie:

Quadro Auxiliar de Oficiais (QAO) – przeznaczony dla żołnierzy którzy osiągnęli w służbie stopień sierżanta lub chorążego i chcą pozostać w szeregach armii. Korpus daje szansę na awans od stopnia podporucznika do kapitana. Oficerowie służący w ramach korpusu pełnią funkcje w administracji wojskowej, kwatermistrzostwie, wojskowej geodezji i kartografii, orkiestrach wojskowych, służbie zdrowia oraz jako oficerowie pomocniczy w strukturach Sztabu Generalnego.

Quadro Complementar de Oficiais (QCO) – składający się z ochotników mających wyższe wykształcenie zdobyte na uczelniach cywilnych, odpowiednik Narodowych Sił Rezerwowych w odniesieniu do korpusu oficerskiego – specjaliści w swoich dziedzinach (statystycy, tłumacze, informatycy, prawnicy, psychologowie i księgowi) przechodzą kurs oficerski w Wojskowej Szkole  Uzupełniającej (Escola de Formação Complementar do Exército), rocznie kształcącej około 100 studentów.

Wszystkich oficerów dotyczą bardzo restrykcyjne normy określające długość aktywnej służby, i awansów na stopnie generalskie wprowadzone jeszcze w czasach dyktatury, w celu ograniczenia nadmiernej ilości generałów pozostających przez wiele lat w aktywnej służbie.
Za awanse do poziomu stopnia pułkownika odpowiada ją wewnętrzne struktury wojskowe. Oficerowie w stopniu pułkownika przechodzą automatycznie na emeryturę w wieku 59 lat. Decyzja o awansie na stopień generalski podejmowana jest każdorazowo przez prezydenta – wybierana jest jedna kandydatura z trzech zgłoszonych. Ci, którzy zostali w ostatecznym procesie odrzuceni, muszą przejść na emeryturę. Generałowie przechodzą na emeryturę nieco później, w wieku 66 lat, lub po przesłużeniu 12 lat w stopniu generalskim.

Kwatera główna, sztab generalny i dowództwo operacji lądowych zlokalizowane są w stolicy kraju, Brasilii. Pozostałe Reszta terytorium kraju rozdzielona jest pomiędzy osiem dowództw regionalnych, którym podlega dwanaście okręgów wojskowych obejmujących swoim zasięgiem obszar stanu (lub kilku stanów).

Każdy okręg wojskowy ma za zadanie zapewnić wsparcie logistyczne jednostkom operacyjnym na obszarze jego odpowiedzialności. Z tej przyczyny okręgi wojskowe zazwyczaj składają się one z jednostek odpowiedzialnych za administrację, logistykę, transport, służbę zdrowia i edukację, stanowiąc ekwiwalent wielkościowy dywizji. Jednostki bojowe, przeważnie o strukturze brygadowej podlegają bezpośrednio poszczególnym dowództwom.

Dowództwo Amazonii, z uwagi na charakter obszaru swojej odpowiedzialności, ma specyficzną strukturę i charakter – wszyscy delegowani oficerowie, niezależnie od szczebla, przechodzą kurs walki w dżungli organizowany przez Centrum Wyszkolenia do działań w dżungli (CIGS) w Manaus. Ponadto podlega mu pięć wyspecjalizowanych do walki w dżungli brygad, dywizjon lotnictwa wojsk lądowych oraz pułk inżynieryjny.

Oprócz podziału terytorialnego, w ramach wojsk lądowych funkcjonują cztery dywizje rozlokowane na południu kraju, przy granicy z Argentyną, Paragwajem i Urugwajem. Obszary południowe, z uwagi na charakterystykę terenu i jego znaczenie strategiczne, są nasycone są w dużej mierze jednostkami pancernymi i zmechanizowanymi. W innych obszarach rozległego kraju jednostki Wojsk Lądowych są przystosowane do działania w swoim obszarze odpowiedzialności, co powoduje bardzo duże różnice w wyposażeniu i procesie szkolenia. Jednostki Sił Szybkiego Reagowania (Força de Ação Rápida Estratégica) przechodzą kursy specjalistyczne przygotowujące do działania we wszystkich warunkach przyrodniczych kraju.

Rozległość i różnorodność kraju powoduje, że w ramach wojsk lądowych Brazylii istnieją wyspecjalizowane jednostki służące do prowadzenia działań na konkretnych obszarach, w tym takich jak: piechota górska, oddziały piechoty do walki w dżunglowej, bataliony piechoty wyspecjalizowane do prowadzenia działań na rozległych bagnach Panatal lub w obszarze Caatinga (brazylijskiej kolczastej sawanny). Oddziały te, podobnie jak formacje specjalne, spadochronowe i aeromobilne, maja specyficzny, wręcz elitarny status.

Strażnicy Amazonii – żołnierze brazylijskich brygad dżunglowych. Uwagę zwraca charakterystyczny kamuflaż, dostosowany do warunków amazońskich oraz niezawodny ParaFAL, oceniany przez brazylijskich specjalistów jako najbardziej niezawodna broń w ekstremalnych warunkach lasów deszczowych. 

 

 

Artykuł opublikowany pierwotnie w MILMAG nr 01/2020